ABD-İran Çatışmasının Irak’a Bıraktığı Yük: Şii Güçlerin 2020’de Sergilediği Tutumun Analizi
2020'de Irak sahnesinde iki konu hâkimdi: Ekim 2019'da patlak veren protestoların yankıları ve Irak'ta ABD-İran çatışmalarında gerginliğin tırmanması. Her iki meselede de Irak'taki Şii güçlerin tutumları hem olayları etkilemiş ve hem de onlardan etkilenmiştir. Çünkü protestoların ana talebi 2003'ten bu yana Irak'ta giderek kötüleşen durumun değiştiği ve Şii güçlerin 2003 sonrası Irak'taki yönetimi ve karar alma mekanizmasını en güçlü şekilde etkileyen taraf olduğu bilinmektedir. Öte yandan, Irak'taki Şii güçler diğer taraflardan çok ABD-İran çatışmasının tırmanması ile etkileşim hâlinde olmuştur.
2020 yılı Irak’ta ABD-İran çatışmalarında gerginliğin tırmanışı için bir zirve oluşturmuştur. Zira 3 Ocak 2020'de Bağdat Havalimanı yakınlarında yapılan ABD hava saldırısında İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü komutanı Kasım Slüeymani ile İran destekli Iraklı silahlı grupların oldukça etkili olduğu milis güçlerin çatı oluşumu Haşdi Şaabi’nin Heyet Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis’in öldürülmesiyle gerginlikler başlamıştır. İran ise buna 8 Ocak'ta Anbar vilayetindeki Ayn el-Asad ve Erbil vilayetindeki Harir üslerinde bulunan ABD kuvvetlerine füze saldırısıyla yanıt vermiştir.
2020, ABD ve İran arasında Irak'ta “yüz yüze savaş öncesi” bir dönemi temsil etmiştir. Çatışmanın tarafları, yani bir yanda ABD ve diğer yanda İran ve ona bağlı Iraklı silahlı gruplar, 2020 boyunca karşılıklı olarak saldırılar ve tehditler savurmuş; birbirlerine karşı yüksek alarm durumunda kalmış ve parmakları adeta tetikte beklemiştir. Yıl, Irak'taki ABD-İran çatışmasının tarafları arasında şiddetli bir gerginlik ve tehditlerin tırmanmasıyla sona ermiştir.
Bu çalışmada kullandığımız ve başkaları tarafından da kullanılan Irak'taki “Şii güçler” terimi, İran'la farklı derecelerde belli bağları olan Şii silahlı-siyasi güçleri ifade etmektedir. Bu güçler 2003'teki ABD işgalinden bu yana Irak'taki siyasi süreçte etkili olmuştur. Şii güçleri tanımlamak için “siyasi-silahlı” kuvvetler terimini kullanmamızın nedeni bunların çoğunun siyasi uzantıları olan silahlı gruplar veya silahlı uzantıları olan siyasi partiler olmasıdır. Şii güçler, örgütsel veya düşünsel olarak kendilerini ve onlara bağlı olan tarafları yani siyasi-silahlı bir oluşumu ve onun kitlesini, aynı zamanda Irak'taki Şii toplumunun önemli ve etkili bir kısmını temsil etmektedir. Ancak bu güçler Irak'taki Şii bileşeninin tamamını yani tüm Şii Arapları, Şii Kürtleri ve Şii Türkmenleri temsil etmemektedir.
Orta ve güney Irak'ın Şii yoğunluklu vilayetlerinde ciddi zemin bulan Ekim 2019 protestoları, 2003’ten bu yana yaygın tüm siyasi, güvenlik, ekonomik ve hatta sosyal denklemleri değiştirme çağrısında bulunan ve çoğunluğu Şii Araplarından oluşan yeni bir akım olarak öne çıkmıştır. Bu yeni akım kendisini “Şii gücü” olarak değil mezhepçiliğin ötesinde ulusal bir eğilim olarak tanımlamıştır. Bu akımın düşünce sistemi de Şii güçlerin geri kalanından ayrışmaktadır ancak tüm bunlar Şii siyasi-silahlı güçlerin hâlâ Irak’taki en baskın ve etkili taraf olduğu gerçeğini değiştirmemektedir.
