Etnik Sorunlar ve Su Politikası: Gabcikovo-Nagymaros Örneği

16 Eylül 1977 tarihinde, Çekoslovakya ve Macaristan, Tuna üzerinde ulaşım imkanını artırmak, elektrik üretmek ve taşkın koruma amaçlı, Gabcikovo-Nagymaros projesinin inşa ve işletilmesine ilişkin andlaşmayı onaylamışlardır. Söz konusu andlaşma, Sovyetler Birliği tarafından da hem Sovyet donanmasına Bratislava’da bir üs sağlayacağı, hem de sosyalist ülkeler arasında işbirliğini artıracağı gerekçesiyle desteklenmekteydi. Böylece Tuna nehri yoluyla, Karadeniz’den Baltık Denizi’ne geçiş imkanı yaratılacaktı. (1)

Projenin ilk görüşmeleri 1951 yılında başlamış ve 1973 petrol krizi nedeniyle hız kazanarak 1977’de sonuca ulaşmıştır. Proje, adını o zaman Çekoslovakya içinde yer alan, şimdi ise Slovakya topraklarında bulunan Gabcikovo ve Macaristan’daki Nagymaros vadisinden almaktadır.

Havzanın özellikleri

Tuna nehri kaynağını, Almanya’nın güneyinde bulunan Karaorman bölgesinden alır. Karadeniz’e kadar olan 2912 km’lik yolu boyunca Tuna nehri havzasında on üç ülke bulunmaktadır. Bu ülkeler Almanya, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Slovenya, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Sırbistan, Romanya, Bulgaristan, Ukrayna ve Moldova’dır. Ayrıca küçük miktarda da olsa bir kısım su Arnavutluk, İtalya, İsviçre ve Polonya’dan kaynaklanmaktadır. Tuna nehri 817,000 km2’lik bir havzaya sahiptir. Nehir Almanya’yı terk etmeden önce 300 m3/sn’lik bir debiye sahipken, Viyana’ya ulaştığında 1600 m3/sn’ye Karadeniz’e dökülürken de saniyede 6,550 m3’lük bir akıma ulaşmaktadır. (2)

Uyuşmazlığın Ortaya Çıkışı

Projenin ilk planlarına göre; Tuna nehri’nin akışı, doğal yatağı değiştirilerek 17 km uzunluğunda ve Çekoslavakya sınırları içinde yer alan bir kanala saptırılacak ve bu kanalın bittiği yerde Gabcikovo’da 720 MW kurulu güce ve yıllık 2-7 milyar kWs enerji üretecek bir baraj ve hidroelektrik santrali inşa edilecekti. Gabcikovo barajından bırakılan su, tekrar Tuna nehrinin ana yatağına verilecek ve Macaristan toprakları içinde de, Gabcikovo’nun 100 kilometre aşağısında, Gabcikovo’dan bırakılan suyun düzenlenmesi ve elektrik üretim amaçlı, Nagymaros barajı inşa edilecekti. Bu barajın da 158 MW kurulu güce ve 1 milyar kilovat saat yıllık enerji üretim hacmine sahip olması planlanmıştı. Ayrıca, Tuna Nehri’nin Çekoslovak topraklarına yönlendirilmesi amacıyla Macaristan’da Dunakiliti çevirme yapısının inşası da plan içinde yer almaktaydı. Bu çevirme yapısı ile su seviyesinin 6,5 metre yükseltilerek, nehrin akımının