IKBY’de Anayasa Yazımında Neden Uzlaşı Sağlanamıyor?

İlk parlamento seçimlerini yapmasının üzerinden 30 yıl geçen Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde (IKBY) yasama, yürütme ve yargı mekanizmalarını anayasal çerçeveye oturtmak için 2005’ten bu yana anayasa yazımına ilişkin tartışmalar devam etmektedir. Bu bağlamda IKBY anayasa taslağına ilişkin tartışmalar Ağustos 2022’de bölgede yeniden gündeme gelmiştir. IKBY Başkanı Neçirvan Barzani’nin talebi doğrultusunda aynı ay içerisinde anayasa taslağını görüşmek üzere parlamentodaki grup başkanları ve parti temsilcileri bir araya gelse de anayasa maddeleri konusunda yaşanan anlaşmazlık nedeniyle süreç sekteye uğramıştır.

Neçirvan Barzani’nin inisiyatifiyle başlayan son görüşmeler sekteye uğrayan ilk anayasa görüşmeleri değildir. 24 Haziran 2009’da parlamentonun üçte ikisinden fazlasının anayasa taslağını kabul etmesine ve 2015’te ise 120 maddelik anayasa taslağının 74 maddesi üzerinde uzlaşı sağlanmasına rağmen ilgili taslak metinler referanduma sunulmadığından bölgede yazılı anayasaya geçilemediği gibi anayasa ile ilgili tartışmalar gündemdeki yerini korumuştur. 10 Ekim 2021’deki Irak erken genel seçimlerinden aylar önce yeniden IKBY gündemini meşgul etmeye başlayan anayasa tartışmaları yine IKBY Başkanı Neçirvan Barzani tarafından dile getirilmiştir. Barzani bölgedeki siyasi partileri ziyaret ederek anayasa taslağı üzerinde uzlaşı sağlanmasına yönelik bir girişimde bulunsa da söz konusu ziyaretlerden somut sonuç elde edilememiştir. Son olarak ağustos ayında anayasanın yeniden gündeme gelmesi ise Ekim 2022’de yapılması gereken ancak ertelenen IKBY seçimlerinin zamanında yapılmasına yönelik tartışmalara paralellik göstermiştir.

Yazılı anayasaya geçmeye yönelik girişimlere rağmen, bir yandan bölgedeki partiler arasında anayasa maddeleri konusunda yaşanan anlaşmazlıklar diğer yandan anayasanın laik ya da İslami esaslara uygun olacağı yönündeki tartışma, süreci çıkmaza sokmaktadır.  Yasama, yürütme ve yargı organları arasındaki ilişkiyi açık bir şekilde belirleyen anayasal belgenin olmadığı bölgede, siyasi ve sosyal sorunların çözümü zorlaşmaktadır. Öte yandan, Kürt partiler arasındaki anlaşmazlıkların yanı sıra Bağdat ile Erbil arasında tartışmalı bölgelerin statüsü ve doğal kaynakların paylaşımı konusundaki fikir ayrılığı da taraflar arasında uzlaşıyı engellemektedir.

Bu bağlamda bütün göstergeler yıllardır gündeme gelen ve sonuç alınamayan anayasa taslağı üzerinde yakın gelecekte uzlaşının zor olduğuna işaret etmektedir. IKBY’deki partiler arasında anayasa taslağının yanı sıra siyasete ilişkin çekişmeler de devam ettiği müddetçe ve Erbil ile Bağdat arasında tartışmalı bölgelerin geleceği, doğal kaynakların kontrolü ve gelirlerinin dağılımı konusunda yaşanan problemler çözülmedikçe taraflar arasında anayasa üzerinde uzlaşı olası gözükmemektedir. Diğer yandan, IKBY Parlamentosunun yasama süresini bir yıl daha uzatması ve seçimlerin en geç Eylül 2023’e ertelendiği dikkate alındığında yönetimin önceliğinin seçimler olacağı ve anayasa gündeminin geri planda kalacağı değerlendirilebilir.