Irak'ta Hükümetin Kurulma Takvimi

Irak Parlamento seçimleri 12 Mayıs 2018'de yapıldı. 24 milyondan fazla seçmenin bulunduğu seçimlerde katılım oranı yüzde 44,5'de kaldı. Elektronik seçim sisteminin getirisi olarak seçim sonuçları seçimi izleyen günlerde açıklandı. Elektronik seçim sisteminin bir diğer sonucu olarak ise seçim sonuçlarının elektronik ortamda manipüle edildiği iddia edildi. Buna rağmen seçim sonuçları parça parça 15 Mayıs'a kadar açıklandı. Bu durumun önüne geçmek için Irak Parlamentosu 28 Mayıs'ta toplandı. Bu oturumda alınan karara göre sandıkların yüzde 10'u rastgele sayılacak. Çıkan sonuçlar, elektronik sonuçlardan farklı olursa sandıkların tamamı elle sayılacak. Buna rağmen parlamento kararı ile ilgili iki farklı görüş var. Bunlardan birincisi parlamentonun görev süresinin 1 Temmuz 2018'e kadar devam ettiği. Dolayısıyla parlamento bu kararı alabilir. Diğer görüş ise parlamentonun sadece Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komiserliği'nin (IBYSK) faaliyetlerini denetleyebileceği ve seçim sonuçları hakkında kararı sadece Irak Federal Yüksek Mahkemesi'nin verebileceğidir.

Bu koşullar altında yapılan parlamento seçimlerinin sonucu seçimi izleyen günlerde açıklandı. IBYSK, seçim sonuçlarını farklı toplantılar düzenleyerek açıkladı. IBYSK, seçim sonuçlarını açıklarken elektronik oy sayımından faydalandı. Bu yöntem, seçime hile karıştırıldığı iddia edilen, özellikle Kerkük'te gibi vilayetlerde düzenlenen gösteriler ile protesto edildi. Bunun üzerine Irak Parlamentosu, Irak genelinde sandıkların yüzde 10'unun sayılarak elektronik sonuçlar ile karşılaştırılmasını istedi. Sonuçlar arasında ise büyük fark çıkması durumunda ise sandıkların tamamı elle sayılacak. Diğer yandan büyük çapta seçim hilelerinin yapıldığı iddia edilen Kerkük'te ise şaibeli olarak değerlendirilen sandıkların tamamı elle sayılacak.

Bütün bu gelişmelere rağmen Irak'taki seçim sonrası takvim ilerlemektedir. Aşağıda Irak'ın seçim sonrasını düzenleyen anayasa maddeleri yer almaktadır.

Madde 54:

Cumhurbaşkanı genel seçim sonuçlarının onaylandığı tarihi takip eden 15 gün içerisinde yayınlayacağı bir bildiri ile Parlamento'yu toplantıya çağırır. İlk Parlamento oturumu en yaşlı üyenin başkanlığında gerçekleştirilir ve bu oturumda Parlamento Başkanı ile iki yardımcısı seçilir. Yukarıda belirtilen toplantıya çağırma süresi uzatılamaz.

Madde 55:

Parlamento'nun ilk oturumda bir başkan ve iki başkan yardımcısı seçer. Gizli ve doğrudan oylama yapılır ve nitelikli çoğunluğu alan adaylar seçilir.

54. maddede bahsedilen parlamentonun ilk oturumu IBYSK'nın açıkladığı nihai seçim sonuçlarının Irak Federal Bağımsız Mahkemesi tarafından onaylanmasından sonraki 15 gün içerisinde yapılacaktır. İzleyen maddede ise parlamento başkanı ve iki yardımcısının seçiliş usulü düzenlenmektedir.

Madde 70:

1. Parlamento, üyeler arasından üyelerinin 2/3 çoğunluğu ile Cumhurbaşkanını seçer.

2. Adayların hiçbiri gerekli çoğunluğu oluşturacak sayıda oy alamadığı takdirde, ilk turda en fazla oy alan iki aday arasında ikinci tur seçim yapılır. Bu turda en çok oy alan aday Cumhurbaşkanı ilan edilir.

70. madde ise cumhurbaşkanının seçilme yöntemini düzenlemektedir. Hiçbir cumhurbaşkanı adayının nitelikli çoğunluğu elde edememesi durumunda ilk turda en çok oy alan iki aday yarışarak en çok oyu alan aday cumhurbaşkanı olarak görevine başlamaktadır.

Madde 72:

2. b) Cumhurbaşkanı yeni Parlamento için seçimler yapılana ve Parlamento toplanana kadar görevine devam eder. Ancak, Parlamento ilk oturumunu takip eden 30 gün içerisinde yeni Cumhurbaşkanı seçilmelidir.

72. madde ise parlamentonun yeni döneminde cumhurbaşkanının ilk oturumdan sonraki 30 gün içerisinde seçilmesini öngörüyor. Cumhurbaşkanı seçimine koyulan bir süre kısıdı seçimi zorlaştırıyor görünse de son turda en çok oy alan adayın seçilmesi farklı siyasi grupları müzakere ve anlaşma yoluna itmektedir.

Madde 76:

1. Cumhurbaşkanı seçildiği tarihi takip eden 15 gün içerisinde en fazla Sandalyeye sahip olan siyasi kitlenin adayını Bakanlar Kurulunu oluşturmakla görevlendirir.

2. Başbakan adayı bu görev kendisine tevdi edildikten sonraki 30 gün içerisinde Kabine üyelerini tespit eder.

Yeni seçilen cumhurbaşkanının göreve başlaması ile önceki dönemde seçilen ve yeni dönemdeki düzenleme görevini yerine getiren cumhurbaşkanının görevi sona ermektedir. Görevine başlayan cumhurbaşkanı ise yeni hükümetin kurulması için en fazla üyeye sahip parlamento grubunun başkanını görevlendirmektedir. Cumhurbaşkanının bu görevi seçildikten sonraki 15 gün içerisinde yerine getirmesi gerekmektedir. Görevlendirilen başbakan adayı ise kabine üyelerini belirleyerek 30 gün içerisinde parlamentodan güvenoyu almalıdır. Aksi takdirde cumhurbaşkanı hükümet kurulana kadar farklı kişileri görevlendirmeye devam edecektir. Ancak cumhurbaşkanı ilk hükümet kurma teşebbüsünden sonra parlamentoda ikinci en çok sandalyeye sahip grubun başkanını görevlendirmek zorunda değildir. Cumhurbaşkanı kendi kanaatine göre hükümeti kurabilecek kişileri tespit ederek görevlendirmektedir.

Görüldüğü üzere, seçim takvimi bütün seçimler ve görevlendirmeler öngörülen tarihler içerisinde yapılsa bile süreç yaklaşık iki ay sürmektedir. Hükümet kurma sürecinin hızlı sonuçlanması için parlamentodaki en büyük grubun veya en büyük grubun ittifak yaptığı grupların güvenoyu alabilecek boyutta olması gerekmektedir. Dolayısıyla Irak'ta yaşanacak sürecin anayasa ve yasalarla düzenlenmiş olmasına rağmen, siyasi gruplar arasındaki müzakere ve pazarlıklar sürecin uzayıp uzamaması konusunda belirleyici olacaktır.