Irak’ta Protesto Gösterileri Ne İfade Ediyor?

Irak’ta bir yılın ardından yeniden protesto gösterileri patlak verdi. Söz konusu gösterilerin artık Irak için klasikleştiğini söylemek mümkün. 1 Ekim 2019’da başlayan gösteriler, hükümetin önlem çabalarına rağmen kısa vadede duracak gibi de görünmüyor. Bu anlamıyla Irak halkının zincirlerini kırdığı söylenebilir. Gösterilerde özellikle gençlerin başı çekiyor olması, gösterilerin en belirgin niteliğini oluşturuyor. Zira Irak halkının büyük bölümünü genç nüfus oluşturuyor. Irak’taki nüfus verilerine göre 35 yaş altı nüfus, Irak nüfusunun yaklaşık yüzde 75’i. Bu dünya ortalamasının üzerinde bir rakam. Nitekim birkaç yıllık süreçte Irak’taki genç nüfusun siyasetten sosyal yaşama kadar hemen her alanda ağırlığının arttığını söylemek mümkün. Zaten gösterilerdeki temel öğe işsizlik ve ülkedeki yolsuzluğa karşı çıkış. Ancak bu sorunları sadece bugünle özdeşleştirmek yanlış olur. Irak’ın bugün içerisinden geçtiği süreç birikimsel. Başka bir ifade ile ABD’nin 2003’te Irak’ı işgalinin ardından oluşan yeni düzenin yansıması. Bu anlamıyla söz konusu gösterileri ülkenin genel dinamikleri içerisinde değerlendirmek yerinde olur.

Irak’taki gösterilerde içsel ve dışsal faktörler iç içe geçmiş durumda. Gösterilerin iç dinamiklerine baktığımızda, devlet düzenindeki bozukluk ve ülkedeki savaşların ortaya çıkardığı faktörleri görmek mümkün. Irak 2003 sonrası yeni düzende, devlet halen kurumsallaşmasını oturtabilmiş değil. Tamamen siyasetin şekillendirdiği bir devlet mekanizması var. Ancak Irak’taki siyasetin çok parçalı yapısı, devlet yönetimini olumsuz etkiliyor. Irak’ta bugüne kadar kurulan hükümetlere bakıldığında, Irak Parlamentosu’nda temsil edilmeye hak kazanan bütün grupların aynı zamanda hükümet içerisinde de yer aldığı bir hükümet yapısının oluştuğu görülüyor. Bu yapıya da “ulusal birlik hükümeti” denildi. Ancak Irak’ta ayrışan siyasetin doğası gereği, hükümette yer alan etnik, dini ve mezhep temelli bütün siyasi oluşumlar, devlet ve kamu faydası yerine grupsal çıkarlarına hizmet etti. Pozisyonundan memnun olmayan ya da daha fazla pay isteyen gruplar ise hükümet içi muhalefete başladı ve yönetimsel süreçlerde tıkanıklığa yol açtı. Böyle olunca da devlet işlemez hale geldi. Çünkü moderatör konumundaki başbakan, hükümet ayakta tutabilmek için bütün taraflara ayrıcalıklar tanımak ya da idare etmek durumunda kaldı ve böylece yapılan hataların üstü kapatıldı. Nitekim bugün Irak ciddi bir yolsuzlukla karşı karşıya. Dünya Şeffaflık Örgütü’ne göre Irak, 180 ülke arasından 168. sırada. 2003’ten bu yana Irak’ta 450 milyar dolarlık kamu fonunun kayıp olduğu söyleniyor. Irak, kanıtlanmış petrol rezervleri açısından dördüncü sırada. Ancak Irak’ta halen elektrik, su, sağlık, ulaşım gibi basit kamu hizmetleri dahi tam anlamıyla sağlanamıyor. Irak’taki yaşam şartları halkın sabredemeyeceği noktaya gelmiş durumda. Nitekim Irak’taki en küçük bir olumsuzluk artık halkın bunu dışarıya vurmasına sebep veriyor. Zira son gösterilerin ilk çıkış noktası da Irak Başbakanı Adil Abdulmehdi’nin Terörle Mücadele Birimi Komutanı Abdulvahab el-Saadi’yi görevden alması oldu. Saadi, etnik, dini ve mezhepsel kimliği ne olursa olsun tüm Iraklıların çok sevdiği bir komutan olmakla birlikte ABD’ye yakınlığı ile biliniyor. Ancak Saadi’nin IŞİD’le mücadeledeki başarıları ve Terörle Mücadele Birimi içerisindeki yolsuzlukla mücadeledeki tavrı, bütün Irak halkı tarafından takdir ediliyor. Nitekim Saadi’nin görevden alınmasının ardından sosyal medyada yapılan kampanyalar tepkileri çığı gibi büyüttü ve sokak gösterilerinin başlamasına neden oldu.

Bu noktada dışsal faktörlere de değinmekte fayda var. Bu noktada ABD – İran çekişmesi en temel faktör gibi. Zira Saadi’nin görevden alınmasında, ülkedeki ABD – İran çekişmesinin ana etkenlerden biri olduğu düşünülüyor. Saadi’nin görevden alınmasından birkaç haftada önce IŞİD’le savaşın ana aktörü olan ve daha sonrasında buradan kazandığı popüler desteği siyasete dönüştüren Haşdi Şaabi’nin yapısında değişiklik yaşandı. Bu değişiklikle birlikte Haşdi Şaabi’nin sahadaki en etkili kişisi olarak bilinen ve İran’a yakınlığı ile tanınan Ebu Mehdi Mühendis kızağa çekilmiş oldu. Söz konusu değişikliğin ABD’nin baskısıyla yapıldığı konuşuluyor. Bunun karşılığında da Saadi’nin görevden alındığı söyleniyor. Zira Terörle Mücadele Birimi Başkanı Talib Şigati, İran’a yakın bir kişi biliniyor ve Şigati’nin Adil Abdulmehdi’ye baskısı sonucunda Saadi’nin görevden alındığı konuşuluyor. Bu değişikliklerle somutlaşan ABD – İran çekişmesinin Irak’ın her alanına yansıdığını söylemek yanlış olmaz. Halkın da artık bu çekişmeden ciddi bir biçimde rahatsızlık duyduğu, bağımsız ve dış müdahaleden uzak bir ülke istediği oldukça net. Bu istek gösterilerdeki sloganlara da yansımış durumda. Gösterilerde sıkça “katil Amerika”, “İran dışarı”, “özgür Bağdat” gibi sloganlar atılıyor.

Tüm bu yaşananlara rağmen ne başbakan ne siyasi gruplar ne de dini merci tam bir sorumluluk almaktan kaçıyor ve sorumluluğu bir başkasına yüklemeye çalışıyor. 4 Ekim Cuma günü Irak’taki en büyük Şii dini merci Ayetullah Ali El Sistani verdiği hutbede protestoculara yönelik şiddeti kınadı ve hükümeti reform yapmamakla eleştirdi. Sistani ayrıca, yolsuzlukla mücadelenin devam etmesi gerektiği, gerçek bir adım atılmazsa protestoların ancak geçici olarak duracağını belirterek, bugün olanları daha önceki hükümete söylediklerini, ama uyulmadığını belirtti. Ardından Mukteda El-Sadr, hükümetin istifa etmesini ve uluslararası gözetim halinde erken bir seçim yapılması çağrısında bulundu. Buna eski başbakan Haydar El-Abadi de destek verdi. Buna karşılığı Hadi El-Amiri’nin önderliğindeki Fetih Listesi, Adil Abdulmehdi’ye reformların yapılması için her türlü yetkiyi verdiklerini açıkladı. Ardından Irak Başbakanı Adil Abdulmehdi kabineyi toplayarak, bir reform paketi açıkladı. Buna göre;

• Tüm kentlerde sınırlı ve düşük gelir sahiplerine tahsis edilen arsalara başvuru yolunun açılması ve Basra kentinde 4 hafta içerisinde hak edilmiş 17 bin arsanın dağıtımının ise tamamlanması,
• Ülke genelinde 100 bin konut inşasını kapsayan ulusal iskan programı hazırlanması ve uygulanması, en yoksul bölge ve kentlere öncelik verilmesi, valilerin kentlerde ihtiyaç sahibi ailelerin tespiti için komiteler kurulması,
• Maliye Bakanlığının tahsis edilecek arsalara konut inşa edenlerin ve kredi alanların sayısını artırmak için konut fonu mevcudunu güçlendirmesi, bunun 2020 bütçesine dahil edilmesi ve kredilerin faizden muaf tutulması,
• Çalışamayacak durumda olan 150 bin işsize üç ay boyunca aylık 175 bin dinar (147 dolar) yardım sağlanması,
• Ülkede 150 bin genç için eğitim programları hazırlanması ve 3 ay sürecek eğitim boyunca her birine 175 bin dinar maddi destekte bulunulması, söz konusu programlarda başarılı olanların yatırım şirketlerinde istihdam edilmesi veya orta ve küçük ölçekli işletmeler açmaları için uygun krediler sağlanması,
• Valilikler tarafından, Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığının sosyal yardım departmanlarıyla koordineli şekilde, sosyal yardım sağlanacak dezavantajlı 600 bin ailenin tespit edilmesi,
• protestolarda hayatlarını kaybeden göstericiler ve güvenlik güçlerinin "şehit" kabul edilmesi ve ailelerine tüm hak ve imtiyazların sağlaması ile Sağlık Bakanlığı’nın güvenlik güçlerinden ve göstericilerden yaralananların tedavisini üstlenmesi, hükümetin yurt dışında tedaviler de dahil tüm masrafları karşılaması, gibi kararların alındığı açıklandı. Ayrıca ikinci bir reform paketinin daha hazırlanacağı ifade edildi.

Buna rağmen gösterilerin hızı azalmış değil. Birilerinin elini taşın altına sokup sorumluluk alması gerekiyor. Zira tüm itidal çağrıları, açıklamalar, sokağa çıkma yasakları, sert müdahalelere rağmen halkın tansiyonu düşmedi. 100’den fazla ölü, 6 binden fazla yaralı var. Kimliği belirsiz silahlı kişilerin göstericilere ateş açtığına yönelik sosyal medyada dolaşan video ve görüntüler var. Hükümetin göstericilerden önce infial yaratan ve provake eden taraflara engel olması gerekiyor. Eğer bu durum uzun süre devam ederse, reform paketleri de işe yaramayabilir ve Irak kaosa sürüklenebilir.

Bu yazının orjinali 5 Ekim 2019 tarihinde Milliyet Gazetesi'inde yayınlanmıştır.