İran Su Sıkıntısını Yeni Barajlar İnşa Ederek Çözmeye Çalışıyor

Ortadoğu’nun yarı kurak iklimi etkisi altında olan İran, 1,75 milyon kilometrekare yüzölçümü ile büyük bir coğrafyaya sahiptir. İran, dünyanın en kurak bölgelerinde birinde yer almaktadır. Ortalama yıllık yağış oranı 252 mm’dir. Bu rakam dünya yağış ortalamasının üçte biridir. Mevcut iklimsel şartlar içerisinde bu yağışın 179 mm’si yani yüzde 71’i buharlaşmaktadır. İran’da gerçekleşen ortalama buharlaşma oranı yılda 1500 mm ile 2000 mm arasında değişmektedir. Bu rakam dünya ortalamasının 1/3’üdür. Ülkenin kuzey dağlık bölgesinde bu rakam 2000 mm/yıl iken, çöl kesiminde 20mm/ yıl’dır. İran’ın üçte ikisi ortalama yağış miktarının altında yağış almaktadır.

İran’da da su kaynakları dünyadaki genel eğilim gibi en yoğun oranda sulama amacıyla kullanılmaktadır. Tüketilen suyun yüzde 92,8’i, 83,5milyar metreküpü sulama amacıyla kullanılmaktadır. Tarım alanında kullanılan su, yüzde 50 oranında yüzeysularından, yüzde 50 oranında yeraltısularından temin edilmektedir

İran gibi su kaynaklarının az olduğu bölgelerde, su kıtlığının yanında, su kaynaklarının kötü yönetim nedeniyle de suyun verimli kullanılmadığı gözlenmektedir. Bu doğrultuda yapılan küresel boyutlu çalışmalarda sulama esnasında su kaybının azaltılması ve su kaynaklarının verimli kullanılması için sulama yöntemlerinin değişmesi, damla sulama, yağmurlama gibi modern sulama tekniklerinin geliştirilmesi gerektiği belirtilmektedir.

Uzun yıllardır İran, su kaynak ve talebinin eşit dağılmamış olması nedeniyle ülkenin belirli bölgelerinde yaşanan su sıkıntısını havzalar arası su transferi yaparak çözmeye çalışmıştır. Hızlı nüfus artış oranı, nüfus hareketinin şehirlerde yoğunlaşması, gıda güvenliği, yağışların düşmesi, kuraklık gelecek dönemde İran’ın su talebini karşılamakta zorlanacağı öngörülmektedir. İran, su miktarı ve kalite sorununun çözümüne ilişkin olarak tarımda modern sulama teknikleri uygulayarak, havzalar arası su transferi projelerinde geliştirerek, suyu depolamak amacıyla baraj ve rezervuar yaparak ve doğu komşuları ile işbirliği adımları atarak çözüm bulma çabası içindedir.

Bununla birlikte önümüzdeki on yıl için görülen su sıkıntısı özellikle son üç yılda yaşanan kurak dönemlerle birlikte İran’da kendini hissettirmeye başlamıştır. İran Elburz/Albroz Eyaleti Su Kaynakları Yönetim Biriminin yaptığı açıklamalara göre yukarıda belirttiğimiz gibi nüfus artışı, yetersiz yatırım ve kötü yönetim su kaynaklarının sürdürülebilir yönetiminde problem yaratmaktadır. Son yıllarda üst üste kurak periyotlar geçiren İran’ın hesaplamalarına göre 2020 yılında kişi başına düşecek su miktarı 1300 metreküp olacaktır. Ayrıca, gerek Irak’tan ve gerek diğer komşu ülkelerden taşınan içinde tuz da ihtiva eden toz fırtınaları, su ve toprak kalitesini bozan başka bir problem yaratmaktadır.

İran son yıllarda dünyada baraj inşası açısından en yüksek rakamlara sahip ülkelerden birisidir. İran’da baraj inşaatları 1950’lerde başlamıştır. 1979 İslam Devrimi öncesi yabancı bankaların yatırımları ve şirketleri tarafından sadece 14 büyük baraj yapılmıştır. 1988 İran-Irak savaşı sonrası kurulan yeni politik sistem, su kaynakları yönetimini de etkilemiş ve baraj inşaları hızlanmıştır. Günümüzde İran, barajlarını yabancı sermeye olmaksızın inşa edebilmektedir. İran’da barajlar, su rezervlerini uzun süreli kullanmak, kontrol etmek ve düzenleme rolüne sahiptir. İran’da barajlar öncelikli olarak içme suyu temini, sulama, hidroelektrik üretmek ve havzalar arası su transferinde depolama amacıyla inşa edilmektedir. Bugüne kadar İran’da yaklaşık büyük ve küçük olmak 541 baraj inşa edilmiştir. Bu rakam Uluslararası Büyük Barajlar Komisyonu, ICOLD kayıtlarına göre 501’dir. 2007 yılında 88 barajında inşasına başlanmıştır. Bu rakam 2011 yılında 135 baraja ulaşmıştır ve 546 barajında inşa edilmesi planlanmaktadır. 2011 yılı sonunda barajlarda depolanan su miktarı 65 milyar metreküptür. Bu rakam Fırat Nehrinin yıllık potansiyelinin yaklaşık iki katıdır.

İran Enerji Bakanı Yardımcısı geçen hafta, 130 barajın inşa halinde olduğunu ve ülke de yukarı da verilen rakamlara karşın 700 barajın işletildiğini ve İran’ın baraj sayısınca dünyada dördüncü sırada olduğunu dile getirmiştir. 170 barajın da fizibilite çalışmaları devam etmektedir.

Referanslar

-“Iran under threat of being left without water”, 03/08/2012, online at:

 http://www.oratert.com/english/regional-news/iran-news/30136.html

-Ercan Ayboğa ve Akgün ilhan ,”Iran's Dam Policy & the Case of the Lake Urmia”, 2011.

-“Iran Currently Constructing 130 Dams”, 09/08/2012, online at: http://www.ooskanews.com/daily-water-briefing/iran-currently-constructing-130-dams_23794

-ICOLD, http://www.icold-cigb.org/GB/World_register/general_synthesis.asp?IDA=206

-Abrishamchi A.ve Massoud Tajrishy, “Interbasin Water Transfers in Iran”, Water Conservation, Reuse, and Recycling: Proceedings of an Iranian-American Workshop, 2005.

-Ardakanian R., “ Overview of Water Management in Iran”, Water Conservation, Reuse and Recycling: Proceedings of an Iranian-American Workshop”,2005.

-Beaumont P., “Water Resource Development in Iran”, The Geographical Journal, Vol.140, no.3, 1974.