Kırgızıstan’da Su Kaynaklarının Durumu

Son yıllarda Orta Asya’da nüfus iki kattan fazla bir oranda artmaktadır. Devletler günden güne su kaynaklarına hem içme, hem sulama hem de enerji ihtiyacı nedeniyle daha fazla ihtiyaç duymaktadır. Bunun sonucunda da Orta Asya’da devletlerarasında su sorunu yaşanmaktadır. Kırgızistan, Tacikistan gibi su kaynakları açısından zengin fakat petrol, gaz ve kömür gibi kaynaklar bakımından fakir bir ülkedir.

Kırgızistan, hem yüzeysuları hem de yeraltısuları açısından zengin bir ülkedir.  Su, nehirlerde, buzullarda ve kar kütlelerinde depolanmaktadır.  Yıllık ortalama su miktarı FAO verilerine göre 2,458 km⊃3;’tür, bu rakamın 50 km⊃3;’ü yüzey suyu, 13 km⊃3;’ü yeraltı suyudur. Ayrıca, 1,745 km⊃3; su göllerde ve 650 km⊃3; su buzullarda depolanmaktadır.  Kırgızistan topraklarında irili ufaklı 8,208 buzul dağ yer almaktadır ve ülkenin yüzey alanının yüzde 4,2’si buzdur.

Buzullar genellikle doğuda Sarijaz/SaryJaz nehir havzasında yer almaktadır, dağ buzullarında depolanan tatlı su miktarı 650 km⊃3;’tür. Bu rakam ülkedeki nehirlerde akan su miktarının 12 katıdır. Küresel iklim değişikliği etkisiyle buzul alanlarında küçülmeler meydana gelmektedir. Tahminlere göre, Kırgızistan’da buzul alanlarının büyüklüğünde yüzde 30-40 oranında küçülme meydana geleceği hesaplanmıştır. Bu durum sonucunda su kaynaklarında yüzde 25-35 oranında bir azalma söz konusu olacaktır. Buzullar dışında Kırgızistan’ın diğer bir su kaynağı da göllerdir. Toplam 1923 adet göl vardır ve bu göllerin yüzey alanı toplamı 6836 km⊃2; dir. Issık gölü (6236 km2), Son-Kul (275 km2), Çatrikul/Chatry-Kul (175 km2) göllerinden bazılarıdır. Göllerin yüzde 84’ü 3000-4000 m yükseklikte tektonik kökenli bir bölgede yer almaktadır. Kırgızistan’ın en uzun nehri, Narin nehridir (535 km), Çatkar/ Chatkar gölü (205 km), Çu/ Chu nehri ise 221 km’dir. Talas nehri 5,83 km⊃3; ve Assaa nehri 2 km⊃3; bir akıma sahiptir.  3500 den fazla nehir ülke sınırları içerisinde ve komşu ülkelere (Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan, Çin, Sincan-Uygur bölgesine) akmaktadır. Ayrıca, ülke yüzey alanının yüzde 0,52’si bataklıktır. Ülkede 23,41 km⊃3; kapasiteye sahip 13 rezervuar vardır.

Ülkede 50 milyar m⊃3; yüzey suyunun yüzde 24’ü kullanılırken, kullanımdan dönen suların yüzde 23’ü kullanım süresince kayıp olmaktadır. Bu durumun sebebi ise sulama ve su dağıtım sistemlerinin yetersiz teknik şartlara sahip olmasıdır. Tesisatın eskimesi, sulamanın verimsiz yöntemlerle yapılması ve su tasarrufu yapan teknolojilerin olmaması su kaybını arttırmaktadır. Su kaynaklarının çoğu dünya genelinde de olduğu gibi sulama amacıyla kullanılmaktadır, sulama için kullanılan su miktarı yüzde 88 oranındayken, içme ve sanayi suyu yüzde 12’lik bir orana sahiptir.

Bölgede ülkelerin kişi başına düşen su miktarlarına baktığımız zaman; 2010 yılı rakamlarına göre sadece içme ve evsel kullanım amacıyla kullanılan kişi başına düşen su miktarı, FAO rakamlarına göre Kazakistan 6919 m3/yıl, Kırgızistan 4379 m3/yıl, Tacikistan 2356 m3/yıl, Türkmenistan 4964 m3/yıl, Özbekistan 1858 m3/yıldır.

Yukarıdaki rakamlar incelendiğinde su kaynakları açısından en az kaynağa sahip olan ülke Özbekistan’dır. Kırgızistan ve Tacikistan, petrol, gaz ve kömür gibi kaynaklarca açısından zengin olmadıkları için enerji üretimini su kaynakları üzerinde yüksek barajlar ve hidroelektrik santraller kurmaktadır. Kırgızistan’ın Kambarata I ve II Barajları, diğer kıyıdaşlar için endişe yaratmaktadır. Özellikle, Özbekistan Kırgızistan ve Tacikistan’da inşa edilen ve edilecek büyük barajların etkilerinden, pamuk üretimini olumsuz etkilemesinden endişe etmektedir. Büyük barajlar aslında taşkın dönemlerinde aşağı kıyıdaşları taşkınlardan korumakta ve akımları düzenlemektedir.

Bölgede yer alan sınıraşan sular ülkelerin ilişkilerinde gerilime sebep olmaktadır. 1997 yılında Özbek ordusu, sınırda bulunan barajın rezervuarına askeri yığım yapmıştır. 1998 yılında Özbekistan, hem Kırgızistan hem de Tacikistan’a su nedeniyle gaz vermeyi kesmiş. 2008 yılında 150 Tacik vatandaşı, sınırda yer alan baraja girip, baraja zarar vermeye çalışmışlardır. Bu barajın seçilmesinin nedeni Kırgızistan’dan Tacikistan’a bu barajdan su bırakılmasıdır. Aslında, bölgede önemli  miktarda sukaynağı vardır ama ülkelerin yıllar içinde  artan ihtiyaçlarına paralel olarak su sıkıntısı artmaktadır.

Bu yaz Kırgızistan’da da su kaynakları açısından sıkıntı yaşanmaktadır. Komşu ülkeler elektrik ithal eden Kırgızistan, bu dönem Kazakistan’a 1 milyar kilowat-saat daha az elektrik ithal etmektedir. Narın nehri üzerinde yer alan Toktogul Barajı rezervuarı toplam 19,5 milyar metreküp kapasiteye sahiptir. Son kayıtlara göre barajda toplam 17,7 milyar metreküp bulunmaktadır, bu rakam geçen yılki rakama göre 2,2 milyar metreküp azdır.  30 Haziran itibariyle, Kırgızistan, toplam 877 milyon kilowat-saat elektrik ithal etmiştir, bu rakam geçen yıl bu dönemde ithal edilen rakamın yüzde 59’udur.  Sözkonusu bu rakamın 645 milyon kilowat-saati Kazakistan’a ithal edilen kısmıdır. Devlet tarafından işletilen Kırgızistan, Elektrik İstasyonu isimli şirket, yedi Kazakistan şirketi ile elektrik fiyatında indirim anlaşması yapmış ve 1 kilowat-saat elektrik başına 2,8 cent olarak belirlemişlerdir.