Nepal ve Hindistan Arasında Sınıraşan Sulara İlişkin Geçmiş Dönemdeki Düzenlemeler

Nepal ile Hindistan arasında Mahakali Andlaşması’ndan önce iki önemli ve Mahakali Andlaşmasının müzakerelerini ve içeriğini etkileyen düzenleme mevcuttur. Bunlar 1920 tarihli Sarada Anlaşması ve 6 Aralık 1991 tarihli Tanakpur Mutabakat Zaptı’dır. Bu iki düzenleme 1996 tarihli Mahakali Andlaşması’nın temelini oluşturmaktadır.

Sarada Andlaşması

Himalaya dağlarından doğan nehir sularının işletilmesi çabaları, Hindistan’ın İngiltere’den bağımsızlığını kazanmasından önce başlamıştır. Bu amaçla, ilk müzakereler 1910-1920 yılları arasında yapılmıştır. O yıllarda İngiliz sömürgesi olan Hindistan ile Nepal arasında sınır oluşturan Mahakali (Sarada) nehri, İngilizler tarafından Uttar Paradeş’te, sulama amacıyla kullanılmak istenmiştir. Hindistan’daki Britanya hükümeti, Sarada Andlaşması’nın müzakerelerini Nepal yetkilileri ile mektup alışverişi ile gerçekleştirmiş ve 1920 yılında andlaşma imzalanmıştır. Andlaşma, Nepal Banbassa’da, Mahakali Nehri üzerinde bir barajın inşa edilmesini öngörmekteydi. Andlaşmaya göre, ayrıca Hindistan’ın Uttar Paradeş eyaletindeki Sarada kanal projesi ile bağlantılı olarak Khatima’da bir hidroelektrik santrali kurulacaktı. Bu andlaşmada gerekli olan inşa faaliyetleri için Nepal hükümeti 1600 hektarlık bir toprak parçasını aynı büyüklükteki bir ormanlık alan ile takas etmeyi kabul etmiş ve inşa edilen Sarada kanalından sulama amaçlı asgari 400 cusec (11,3 m3) su alma hakkını elde etmiştir. Nepal’in o yıllardaki yöneticileri için ormanlık alan hem kereste açısından hem de ileride tarım yapılabilecek bir alan olması nedeniyle, baraj yapılacak bir araziden daha kıymetli olarak değerlendirilmiştir. (1)

Sınırda yapılan düzenleme ile birlikte İngiltere, Sarada barajını inşa etmiş ve Sarada kanalıyla Hindistan’daki alanlar sulanmaya başlanmıştır. Andlaşma ile Nepal, kurak sezonda suyun % 3 ila 4’ü arasında, yağışlı mevsimde ise Hindistan’ın çektiği suyun % 9’undan fazla olmamak kaydıyla su almaya hak kazanmıştır. (2)

Ancak andlaşma imzalanmasına rağmen, Nepal 11,3 m3 olan hakkından tam olarak tatmin olmamış ve bu miktarı artırmaya çalışmıştır. Fakat Nepal’in bu çabaları bir sonuç vermemiştir. Sarada Andlaşması’ndaki su miktarı konusunda iki ülke arasında bir ihtilaf bulunmasına rağmen, Sarada Andlaşması iki ülke arasında 1996 yılında yeni bir andlaşma imzalanana kadar, yetmiş altı yıl yürürlükte kalmıştır. (3)

Tanakpur Andlaşması

Tanakpur Andlaşması olarak bilinen Mutabakat Zaptı, 6 Aralık 1991’de Nepal Adalet Bakanı ile Hindistan Dışişleri Bakanı arasında imzalanmıştır. Mutabakat ile Nepal, 2,9 hektar toprağı baraj inşası amacıyla Hindistan’a tahsis etmiş, ancak Sarada andlaşmasındaki gibi bir toprak değişimi gerçekleştirilmemiştir. Söz konusu alan, 1928 yılında İngiliz idaresinin Sarada barajını inşa ettiği yerin membasında bulunmaktadır.

Andlaşmanın imzalanmasına rağmen, 2,9 hektarlık toprağın su ve üretilecek hidroelektrik enerjisinden alınacak pay karşılığında, bir baraj ve 120 Mw’lık bir santral kurulması amacıyla Hindistan’a tahsisi, Nepal’de muhalefet tarafından sert bir şekilde eleştirilmiş ve parlamentoda büyük bir tepkiyle karşılanmıştır. Andlaşmaya yapılan itirazlar genel olarak, Nepal’in toprak egemenliğinin zarar gördüğü ve andlaşmada Nepal’in çıkarlarının Hindistan ile eşit olmadığı iddiasını temel almış ve esas olarak da andlaşma, doğal kaynaklar ile ilgili olduğundan, parlamento tarafından onaylanması gerektiği ileri sürülmüştür. 1990 Nisanında gerçekleşen bir halk hareketi sonucunda Nepal, mutlak monarşiden, anayasal monarşiye geçmişti ve Nepal Anayasası’na göre, Nepal hükümetinin başka bir ülke ile yapacağı doğal kaynakların paylaşımı ile ilgili bir andlaşmanın, parlamentonun 2/3 çoğunluğu ile kabul edilmesi gerekmekteydi. Eğer andlaşma kapsamlı, önemli ve uzun dönemli değilse, basit çoğunluk yeterliydi. Nepal hükümeti ise, 2,9 hektarlık toprağın Hindistan’a verilmesinin Nepal Adalet bakanı ile Hindistan Dışişleri bakanı arasında varılan bir mutabakat zaptı uyarınca gerçekleştiğini belirterek, bunun bir andlaşma olmadığını ve dolayısıyla anayasal onay koşullarına tabi olmadığını ileri sürmüştür. Bu iddia ise, Tanakpur anlaşmasını, Hindistan’a, su kaynakları konusunda verilen bir başka taviz olarak görenlerce kabul edilmemiştir.

Nepal muhalefeti konuyu, hükümetin hayati bir konuda parlamentoyu by-pass etmesi olarak görmüş ve konu Nepal Yüksek Mahkemesi’ne sunulmuştur. Nepal Yüksek Mahkemesinin, Aralık 1992’de, Tanakpur andlaşmasının adının “mutabakat zaptı” olsa da, özünde bir andlaşma olduğu ve parlamento onayını gerektirdiğini, ancak kabul çoğunluğunun nitelikli mi, basit mi olacağına parlamentonun karar vereceği şeklinde bir karar alması, konuyu daha karmaşık bir hale sokmuştur. (4)

Yüksek Mahkeme kararını açıklamadan önce, Eylül 1992’de parlamentodaki tüm partilerin katılımıyla oluşturulan bir komisyon hükümete, Hindistan ile tekrar müzakerelere girip, Nepal’in faydasını artırmayı tavsiye etmiştir. 1992 Ekiminde Nepal’i ziyaret eden Hindistan Başbakanı Narasima Rao, Hindistan’ın Tanakpur konusunda tutumunu değiştirmeyeceğini açıklamasına rağmen, Kasım ayında yaptığı ziyarette, Nepal’e Tanakpur’dan verilen elektriğin iki katına yani 10 milyon kws’ten 20 milyon kws’e çıkarılacağı ayrıca da 150 cusec (4,25 m3/sn) sulama amacıyla su verilmesi yönünde Nepal’le anlaşmıştır. Nepal Yüksek Mahkemesi’nin verdiği karardan sonra kurulan bir komite, yapılan düzenlemelerden sonra andlaşmanın Nepal’in çıkarlarına uygun olduğunu belirtmiştir. Ancak bu kararın ardından, Nepal’de, andlaşmanın basit çoğunlukla mı, yoksa nitelikli çoğunlukla mı onaylanması gerektiği üzerine iç tartışmalar başlamıştır. Politik liderler arasındaki kişisel çekişmeler nedeniyle, Nepal Parlamentosu’nun özel komitesi, Nepal Anayasası’nın 126. maddesindeki “geniş, ciddi ve uzun dönemli” ifadesinin neyi kapsayıp neyi kapsamadığı konusunda bir karara varamamıştır.

1994 yılının Temmuzunda Nepal’de hükümet düşmüş ve Kasım ayında yapılan seçimleri Birleşik Marksist-Leninistler, en büyük çoğunluk olarak kazanmıştır. Birleşik Marksist-Leninistler bir azınlık hükümeti kurmuş ve sağcı bir partinin desteğini alarak, Tanakpur Andlaşmasının yeniden görüşülmesini talep etmiş ancak bu talep Hindistan tarafından reddedilmiştir. Oluşan çıkmazı aşmak için Nepal hükümeti, Nepal’e daha fazla su ve elektrik verilmesi karşılığında, Mahakali üzerinde, Tanakpur’un membasında devasa (315 metre yükseklik, 6,48 GW)  bir baraja onay vermeyi teklif etmiştir. Bu baraj, Hindistan tarafından, yirmi yıldır istenmekteydi ancak Nepal kendi ihtiyacının daha düşük olduğu gerekçesiyle buna hep karşı çıkmıştı.

Eylül 1995’te, Birleşik Marksist-Leninist hükümet düşmüş ve üçlü bir koalisyon hükümeti kurulmuştur. Hindistan Dışişleri Bakanı’nın Nepal’e yaptığı ziyaretle aynı gün 26 Ocak 1996’da, Nepal Kongre Partisi, Birleşik Marksist-Leninistler ve sağcı bir parti, “Mahakali nehrinin sularının kullanımına ilişkin milli mutabakat”ı imzalamışlardır. Bu mutabakattan üç gün sonra da, Nepal ve Hindistan Dışişleri bakanları “Sarada barajı, Tanakpur barajı ve Pancheswar Projesi’ni Kapsayan Mahakali Nehrinin Entegre Olarak Geliştirilmesi Andlaşması”nı imzalamışlardır. (5)

Tanakpur Andlaşması, Nepal hükümetlerinin parlamentoya sunmamaları nedeniyle, asla resmi olarak onaylanmamıştır.

Kaynakça:

1. GWAYALI, Dipak. “Nepal-India Water Resource Relations.” Power and Negotiation, I. William ZARTMAN and Jeffrey Z. RUBIN (Eds.), Michigan, The University of Michigan Press, 2000, s. 136.

2. A.g.e., s. 137.

3. SALMAN, M. A. Salman and Kishor UPRETY. “ Hydro-Politics in South Asia: A Comparative Analysis of the Mahakali and Ganges Treaties.” Natural Resources Journal, XXXIX, Spring 1999, s. 301.

4. GWAYALI, s. 140.

5. GWAYALI, s. 147.