Somali’de Su Sorunu

637.660 kilometrekare yüzölçümüne sahip olan Somali, Afrika’nın Kuzeydoğusuna yer almaktadır. Somali son yıllarda dünyanın en büyük insani felaketini yaşamaktadır. Ülkede yüz binlerce insan, çatışma nedeniyle yerleşim yerlerini terk etmek zorunda kalmıştır. Bu sorunun yanında yaşanan kuraklık sorunu da insanların yaşama şartlarını daha zor bir duruma getirmiştir. Bugüne kadar 1,4 milyondan fazla Somalili yer değiştirmek zorunda kalmıştır.

Kurak-yarı kurak iklime sahip Somali’de en yoğun yağışlı dönemler Nisan–Haziran ve Ekim-Aralık aylarında gözlenmekte ve yıllık ortalama yağış değeri ise 282 mm’dir. Yağış oranları kuzey dağlık bölgelerde 500 mm, iç platoda 150 mm, güney batıda 300-350 mm, kuzey sahil şeridinde ise 50 mm olarak gözlenmektedir. (1)

Ülkenin iki önemli nehirleri Juba ve kolu Şabelle nehirleridir. Juba-Şabelle havzası sularının yüzde 90’ı Etiyopya yükseltilerinden kaynaklanırken, 810.427 kilometrekare büyüklüğündeki havzanın üçte biri Etiyopya’da, diğer üçte biri Kenya’da, geri kalan üçte biri ise Somali’de bulunmaktadır. Etiyopya–Somali sınırında Juba nehrinin debisi 5,9 km3’iken, Şabelle nehrinin debisi 2,3 km3’dür. Sızıntılar, buharlaşma, düşük kapasiteli kanallar yüzünden gerçekleşen su taşmaları ve suyun pompa ve arklar sayesinde çekilmesi nedeniyle Şabelle nehrinin debisi azalmakta ve yeterli suyun sulak alanlara ulaşamamasına neden olmaktadır. 1900’lü yıllardan itibaren ve özellikle 1946, 1961, 1981 ve 1997/1998 yıllarında Juba ve Şabelle nehri, Etiyopya’da gerçekleşen yoğun yağış dönemlerinde yıkıcı taşkınlara da sebep olmuştur. Söz konusu iki nehir üzerinde baraj bulunmamaktadır. Savaş önceci inşa edilen taşkın önleme yapıları ise tamir edilemez ölçüde tahrip edilmiştir. Somali’de yenilenebilir su miktarı 14,2 milyar metreküptür. FAO’dan alınan 2003 yılı verilerine göre toplam çekilebilen su miktarı, 3,298 milyar metreküptür. Çekilen suyun yüzde 99,5’i sulama ve hayvancılık amacıyla geri kalan çok az su miktarı içme ve endüstri amacıyla kullanılmıştır. Normal şartlarda yüzey suyu kullanımı yüzde 96’ı oranında, yeraltısuyu kullanımı ise yüzde 4 oranındadır. Fakat kurak dönemlerde suya erişim yeraltısularından sağlanmaktadır ve bu durum yeraltısu tablasında aşırı düşümlere neden olmaktadır.

Hayvancılık ve tarım, Somali halkının geleneksel sosyo-ekonomik faaliyetidir. Özellikle ülkenin güneyinde daha fazla hissedilen kuraklık, su kaynaklarında azalma ve kurumaya neden olurken, bazı toplulukların suya erişimi imkânsızlaşmaktadır. Beslediği hayvanları da kaybeden halk, geçim sıkıntısı da çekmektedir. Suyun olmadığı noktalara su kamyonlarla taşınarak geçici bir çözüm oluşturmaktadır. Bu yöntem dışında kuyular açarak içme suyu temin etmek bölgede diğer bir su sağlama yöntemidir. Fakat ülkede suyun miktar olarak kıtlığının yanında suya erişimi sağlayacak teknik imkanlar açısından da bir kıtlık yaşanmaktadır. Geçen yıl, BM Somali’de kıtlık sorununun üstesinde geldiğini belirtse de geçen hafta Somali’nin tekrar kıtlık ve açlık ile karşı karşıya kaldığı belirten haberler basında yer almıştır.

Somali’de su kaynaklarına erişim için kuyular açılması gerekmektedir. Bu doğrultuda para yardımında da bulunan Türkiye, 2011 yılında Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansının (TİKA) “Somali Temiz İçme Suyuna Ulaşım” projesini, DSİ’nin de verdiği teknik destekle hayata geçirmek için adım atmıştır.

Somali’de, DSİ içme suyu temin projelerini Eylül 2011’de başlatmıştır. Büyük açlık sorununun yaşandığı ülkede ayrıca içme suyunun kalitesine ilişkin ciddi sorunlar söz konusudur. Özellikle okyanusa yakın bölgelerde açılan kuyularda suyun elektrik iletkenliği çok yüksektir. İç savaş öncesi içme suyu sistemine sahip olan Başkent Mogadişu kentinin sisteminin tekrar yenilenmesi gerekmektedir. DSİ, bu doğrultuda önce Erzurum, daha sonra Eskişehir ekipleriyle çalışmaya başlamıştır. Tuzlu olmayan ve yeterli miktarda içme suyu bulabilmek için DSİ jeofizik yöntemler kullanarak su aramalarını yapmıştır. Türkiye'den getirilen bir sondaj makinesi ve ekipmanlarıyla çalışmalarına başlayan DSİ ekibi, başkent Mogadişu’ya savaş nedeniyle göç eden insanların yaşadığı çadır kentlerde ve daha sonra Sağlık Bakanlığı ekibi ile geniş yerleşim yerlerinin bulunduğu bölgelerde kuyular açmıştır.

Bu güne kadar açılan kuyular ile su sıkıntısı çeken ve su erişimi problemi olan insanların su ihtiyaçları karşılanmış ve su kirliliği veya yokluğundan ortaya çıkan hastalıklarda azalma meydana gelmiştir. Toplam 126.000 kişinin su ihtiyacı karşılanmıştır. Ayrıca, açılan bu kuyular ile hastane, okul ve yeni yerleşim alanlarının da su ihtiyacı sağlanacaktır. TİKA ve DSİ destekli bu proje bölgede çalışmalarına devam etmektedir.

(1) http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/somalia/index.stm