Sudan'ın Geçiş Yönetimi Krizinde Çerçeve Anlaşması

Sudan’da Aralık 2018’de dönemin Devlet Başkanı Ömer el-Beşir yönetimine karşı ekonomik sorunlar ve 30 yılı aşan iktidarın yolsuzluklarına dair iddialar başlayan protestolar yaklaşık altı ay sürmüş ve Nisan 2019’da Sudan Ordusu, el-Beşir yönetimine müdahale etmişti. Darbenin ardından kurulan Askerî Geçiş Konseyi, Ağustos 2019’da protesto gösterilerini düzenleyen gruplarla bir anlaşma imzalayarak altı sivil ve beş askerden oluşan Egemenlik Konseyini kurmuştu. Bu konseyin mutabık kaldığı isimlere ise bakanlıklar verilmişti. Fakat takip eden süreçte ön görülen ekonomik düzelme, yasama organının kurulması ve demokratik seçimlerin düzenlenmesi gibi konuların hiçbiri hayata geçirilemedi. Sivillerle askerler arasındaki anlaşmazlıklar bu süreç içerisinde derinleşti ve asker, Ekim 2021’de sivilleri temsilen verilen başbakanlık makamındaki Abdullah Hamduk’u ev hapsine alarak yönetimi zorla devraldı. Takip eden süreçte ise ordunun koordinasyonunda kurulan yeni Egemenlik Konseyi, Hamduk’un yeniden başbakanlık makamına getirilmesini sağladı.

Sudan’da Abdullah Hamduk’un geçiş dönemi başbakanlık makamından istifasının ardından hem sivil gruplar arasında hem de sivil gruplarla askerler arasında yeni anlaşmazlıklar ortaya çıkmış ve bu durum da yaşanan siyasi krizin derinleşmesine neden olmuştur. Bunun üzerine BM Entegre Geçiş Yardım Misyonu (The United Nations Integrated Transition Assistance Mission in Sudan-UNITAMS), ülkedeki kırılgan demokratik geçişi sağlamak için kolaylaştırıcılık görüşmelerini başlatmıştır. Söz konusu süreçte UNITAMS özel temsilcisi Volker Perthes Hartum’da düzenlediği bir basın toplantısında, ilk görüşmelerin farklı aktörler arasında bireysel istişareleri içereceğini ve ikinci görüşmelerin ise doğrudan veya dolaylı müzakere turu olmak üzere gerçekleşeceğini belirtmiştir. Perthes, söz konusu girişime Sudan’daki ordu, isyancı gruplar, siyasi partiler ve protesto hareketleri gibi paydaşların yanı sıra sivil toplum ve kadın gruplarının da sürece katılmaya davet edileceğini açıklamıştır. Bu kapsamda, Ömer el-Beşir karşıtı mitinglerde aktivist bir ittifak olan Sudan Profesyonelleri Dernekleri (Sudanese Profasionals Assocations - SPA), ülkenin siyasi krizini çözmek amacıyla UNITAMS tarafından yürütülen bu arabuluculuk girişiminin yeni egemenlik konseyinin otoritesiyle ilişkileri normalleştirme noktasındaki önerisini kesin bir şekilde reddetmiş ve girişimlerin başlamasının ardından ise açıklama yapılmaması dikkat çekmişti. Bu anlamda UNITAMS temsilcisi Volker Perthes BM Güvenlik Konseyinde belirli aralıklarla bilgilendirme toplantılarına katılıyordu.

Sudan’ın önde gelen sivil muhalefet koalisyonu Özgürlük ve Değişim Güçleri (Forces of Freedom and Change – FFC) ise Sudan halkının darbeye karşı çıkma, sivil ve demokratik bir devleti yeniden kurma hedeflerine ulaşmasına katkıda bulunan her türlü uluslararası çabayı desteklediğine dikkat çeken bir açıklama yapmıştı. Bu kapsamda UNITAMS koordinasyonuyla başlayan görüşmeler Acil Durum Avukatları, Doktorlar Birliği ve Gazeteciler Birliğinin yuvarlak masa toplantılarıyla sürdürülmüştü. Ayrıca askerleri destekleyen tarafların UNITAMS ve diğer yabancı aktörlerin Sudan iç siyasetine karşı müdahalelerine yönelik protesto gösterileri de aralıklarla devam etmiştir. Bu minvalde Sudan’da askerler ve siviller arasında yeni bir anlaşmazlık konusuna neden olan UNITAMS müzakerelerine Afrika Birliğinin, Doğu Afrika’daki Hükûmetler Arası Kalkınma Otoritesi (Intergovernmental Authority Development - IGAD) ve Eritre’nin de katkı sunmasıyla yeni bir sürece girmiş olduğu belirtilse de protestocu halk tamamen sivil yönetim talebiyle gösterilerini sürdürmüştür.

Yaklaşık bir yıllık bir süreçte yaşanan tüm bu gelişmelerin ardından ordu yönetimi “Çerçeve Anlaşması’yla” siviller arasındaki bazı gruplarla yeniden uzlaşmıştır. Bu uzlaşma ülkedeki siyasi krizin çözüme kavuşturulması noktasında önemli bir adımdır fakat bazı grupların katılmaması anlaşmayı kırılganlaştıran temel sorunlardan biridir. Buradan hareketle bu çalışmada söz konusu Çerçeve Anlaşması’nın katılımcıları olan iç ve dış aktörlerin yanı sıra Sudan’daki siyasi krizin çözümü noktasında öngörülen siyasi ve güvenlik alanlarında atılan adımlar mercek altına alınmaktadır.