Suudi Arabistan’ın Rafinerileri ve Petrol Ürünleri Ticareti

Bu makalede Suudi Arabistan’ın ürettiği ham petrol, petrol ürünleri ve petrokimyasalların iç tüketim ve ihracat perspektifleri incelenmiştir. Rafineri girdi ve çıktısı bu çalışmanın ana odak noktası olduğu için daha detaylı incelenmiştir.  Üretilen petrol ürünlerinin bir bölümünün tamamı kendi iç tüketim ve stok olarak kullanılırken diğer bir bölümün de Akdeniz ve Asya marketinde ticareti yapıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca bu marketlerdeki diğer büyük oyuncuların durumları da araştırılmaktadır. Suudi Arabistan, üretim kapasitesi zaman zaman sorgulanıyor olsa da 2020’nin ikinci çeyreğinde günlük ham petrol üretimini çok kısa süreliğine de olsa 13,3 milyon varile kadar çıkartarak piyasanın oyun yapıcısı olduğunu herkese tekrar göstermiştir. Hâlen 208,7 milyar varil daha üretilebilir rezervi olan Suudi Arabistan, ülkenin petrokimya ve rafineri şirketi SABIC’i de satın alarak Aramco bünyesine katmasıyla beraber petrol ürünlerine daha çok yoğunlaşacağını belli etmiş oldu. Tablo 1’de görüldüğü üzere, eğer Krallığın en büyük sahası olan Ghawar tek başına bir ülke olsaydı OPEC içerisinde Suudi Arabistan ve Irak’ın ardından en büyük üçüncü üretici olacaktı (Aslanoğlu 2019).

Tablo 1:  OPEC Günlük Ham Petrol Üretimi (2020 Temmuz Ayı)

Dünyadaki petrol üretiminin çok büyük bir kısmı dev sahalardan gelmektedir. Üretilebilir rezervi 500 milyon varilden çok olup günlük 100.000 varilden çok ham petrol üretimi yapılan bu dev sahaları, söz konusu Suudi Arabistan olduğunda tekrar tanımlamak gerekiyor (Höök 2008). Ghawar sahası dışında 11 dev saha, Krallığın toplam üretiminin %75’inden fazlasını sağlarken beş referans ham petrolün üretimini de yapmaktadır. Bunlar üretim miktarlarına göre sırasıyla Hafif Arap Petrolü, Ağır Arap Petrolü, Orta Arap Petrolü ve Ekstra Hafif Arap Petrolü ve Süper Hafif Arap Petrolüdür.

Tablo 2:Petrol Tipleri ve Sahaların Üretim miktarları (2020 Nisan Ayı)

Suudi Petrolünün Kullanımı
Krallık içerisinde üretilen ham petrolün bir kısmı doğrudan yurt dışına ihraç edilirken kalan kısmı da farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Ham petrolün bir kısmı stoklanırken, bir kısmı elektrik ihtiyacını karşılamak amacıyla kalanı da rafineride işlenerek değerlendirilir. Şekil 1’de de üretilen ham petrolün kullanımı daha detaylı görülebilir.

Şekil 1: Suudi Arabistan Ham Petrolünün Zamana Bağlı Kullanımı (1.000Varil/Gün)

Suudi Arabistan; dördü millî, beş tanesi uluslararası ortaklık şeklinde başka ülkelerde yer almak üzere toplamda dokuz adet rafineride ham petrol işletmektedir. Rafinerilerin toplam kapasitesi 2,88 milyon varil/gün iken Şekil 2’de Suudi Arabistan içerisinde yer alan rafinerilerden üretilen ürünlerin ihracat miktarları görülebilir.

Tablo 3:Suudi Arabistan Rafineri Kapasiteleri (1000 varil/Gün)

Şekil 2: Suudi Rafinerilerden Toplam İhraç Edilen Ürünlerin Zamana Bağlı Değişimi (1,000Varil/Gün)

Suudi Arabistan’ın petrol ürünlerinde en büyük rakibi Hindistan’ın güncel rafineri kapasitesi 5 milyon varil/gün olmakla beraber 2023 yılında rafineri kapasitesini 6,5 milyon varil/güne yükseltmeyi planlamaktadır. Bununla beraber Hindistan’ın ham petrol talebi de artmaktadır. Hindistan’ın rafineri kapasitesi dolayısıyla petrol ürünleri üretme gücü ele alınırsa Suudi Arabistan’dan daha iyi pozisyonda olduğu söylenebilir. Hindistan’ın en önemli ham petrol ithal ettiği ülkeler ise Suudi Arabistan ve Irak’tır. Ayrıca Suudi Arabistan’ın ham petrol ticaretinden elde ettiği gelirleri azaltıp özellikle Akdeniz’de petrol ürünleri ticaretini yapması durumunda Hindistan açısından bu durumun olumsuz sonuçlar oluşturması mümkündür.

Akdeniz petrol ürünleri ticaretinin diğer önemli oyuncusu olan Rusya’nın en önemli avantajlarından biri Suudi Arabistan gibi ham petrol üretme kapasitesinin olmasıdır. Suudi Arabistan ve Rusya dünyadaki ham petrol fiyatlarının değişmesinde pay sahibi olan OPEC+ oluşumunun en önemli iki ülkesi olmakla beraber kendi politikalarına uygun olarak üretim arttırma veya kısma kararları alabilmektedir (Yücel 2020). Rusya’nın 2020 Temmuz ayı ortalama ham petrol üretimi 8,75 milyon varil/gündür. 2020 Temmuz ayı ortalama rafineri işleme miktarı 5,1 milyon varil/gündür. Petrol ürünü elde etmek için ham petrol ithalatına gerek duymaması karlılık oranını artırmaktadır. Bu sebeple Hindistan’a kıyasla daha avantajlı konumda bulunmaktadır.

Petrol ürünlerinin ikamesi ham petrolün kendisine göre daha zordur. Suudi Arabistan düşük petrol girdi maliyeti ve piyasadaki önemi dolayısıyla dünya petrol ve petrol ürünü fiyatlarını etkileme gücüne sahiptir. Bu avantaj başta önemli bir petrol ithalatçısı olan Hindistan’a karşı daha belirgindir. Artması beklenen Suudi Arabistan dizel arzı ile bizim de içinde bulunduğumuz Akdeniz piyasasında, Rusya ile Suudi Arabistan’ın etkisi artacaktır ve bu nedenle Akdeniz piyasasında önemli bir oyuncu olan Hindistan’ın pazar payının azalması muhtemeldir. Bu durum ise Türkiye’nin, önemi her geçen gün arttan petrol ürünü tedarikinde kaynak çeşitliliğini azaltacak ve elini zayıflatacaktır. Türkiye’nin petrol üretimi ve rafinaj miktarı kendi iç tüketimini karşılayamadığı için bu ürünlerin ithal edilmesi gerekmektedir. Türkiye’nin ekonomik olarak ise Hindistan’dan petrol ürünlerini ithal etmesi daha avantajlıdır. Türkiye, Hindistan’ın Akdeniz piyasasında etkinliğinin azalmaması için adımlar atmalı ve mümkünse bölgedeki diğer tüketici ülkelerle birlikte çalışmalıdır.

Sonuç:

* Gerek SABIC’in Saudi Aramco şirketi tarafından satın alınması gerekse Suudi ulusal petrokimya ile ilgili firmalarının rafinerideki kar marjlarını da kendileri elde etmek istemeleri sebebiyle Saudi Aramco’nun petrokimya sektöründe, kârlılık oranı daha fazla olacağı için daha aktif yer alacağını görme olasılığı yükselmiştir. Pandemi ve ekonomik krizin geçmesi ile ihtiyaca bağlı olarak daha çok rafineri açılması mümkündür.
* Krallığın, 2030 Vizyonu ile ham petrol gelirlerine olan bağımlılığını azaltması için rafinerilerin büyük katkı sağlaması planlanmaktadır. Krallığın, dizel ve nafta gibi payının zaten yüksek olduğu ürünlerde en üst sıraya yerleşme ihtimali oldukça yüksektir.
* Petrol ürünleri ve petrokimya ürünleri ticaretinin Akdeniz’deki en büyük oyuncuları olan Rusya ve Hindistan rekabetine Suudi Arabistan’ın ilerleyen yıllarda katılacağı öngörülmektedir. Rusya’nın kendi ham petrolünü üretip rafine edebilecek kapasitesi varken Hindistan’ın kendi ham petrol sahaları bulunmamaktadır. İlerleyen süreçte bunun Hindistan’ın üretim gücünü ve piyasa payını düşürebileceği; bunun da Türkiye gibi Akdeniz Bölgesi tüketicileri için bir sorun olabileceği değerlendirilmektedir.