Çin Donanması Aden Körfezi’nde: Modern Çin Tarihinin İlk Deniz Aşırı Deniz Misyonu

Eyüp Ersoy
 Deniz haydutluğu olaylarının büyük bir artış gösterdiği Somali açıkları ve Aden Körfezi civarı, uluslararası politika için adeta bir laboratuar niteliği taşımaktadır. Olayların uluslararası hukuk açısından değerlendirilmesinden devletlerin aldığı askeri tedbirlere kadar, ilk kez yaşanan önemli gelişmelere tanık olunmaktadır. Bunlardan biri de, deniz taşımacılığı konusunda gördüğü zarar nedeniyle, Çin Halk Cumhuriyeti’nin bölgeye üç gemiden oluşan bir filo göndermesidir. Çin’in modern tarihinin ilk deniz aşırı deniz misyonu olma vasfını taşıyan bu açılım, gerek Çin ulusal kamuoyu gerek uluslararası kamuoyunca ilgiyle ve yer yer şaşkınlıkla karşılanmıştır.   Deniz Haydutluğu Olaylarındaki Artış  Deniz haydutluğu olayları önceki yıllarda Malezya ile Endonezya’nın Sumatra adasını birbirinden ayıran Malakka Boğazı’ndaki deniz taşımacılığını yoğun biçimde tehdit etmiş, ancak bölge ülkelerinin kararlı işbirliği sayesinde büyük oranda bertaraf edilmişti.(1) Uluslararası Denizcilik Bürosu’nun verilerine göre Aden Körfezi civarında 2004 yılında 5 kez gerçekleşen büyük çaplı deniz haydutluğu saldırılarının sayısı 2008 yılında 60’ı geçmiştir.(2) Özellikle, 100 milyon dolar değerinde ham petrol taşımakta olan Suudi süpertankeri MV Sirius Star ile 33 Rus yapımı tankı Kenya’ya götürmekte olan Ukrayna kargo gemisi MV Faina’ nın kaçırılması dünya medyasında geniş yer bulmuştur. Uluslararası deniz taşımacılığına yönelik bu tehdit karşısında BM Güvenlik Konseyi 2008 yılında ard arda çıkardığı dört kararla üye ülkeleri artan deniz haydutluğu faaliyetlerine karşı mücadele etmeye çağırmıştır.(3) BM kararları çerçevesinde başta NATO ve AB üyeleri olmak üzere birçok ülke bölgede devriye gezmek ve ticaret gemilerini korumak amacıyla Somali açıklarına savaş gemileri gönderme kararı almıştır.(4)   Aden Körfezi’nin Çin için Önemi Somali açıklarına savaş gemisi gönderme kararı alan ülkelerden biri olan Çin Halk Cumhuriyeti’nin önceliği, ticari faaliyetlerinin güvenliğinin sağlanmasıdır. Çin’e ulaşan tüm mamullerin ve hammaddelerin yüzde 40’ının Aden Körfezi’nden geçiyor olması, buranın güvenliğinin Pekin yönetimi için ne kadar önemli olduğunu anlatmaya yeterlidir. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Liu Jianchao’nun geçtiğimiz aralık ayındaki açıklamasına göre 2008 yılında Aden Körfezi’nden 1265 Çin ticari gemisi geçiş yapmış, bunlardan yaklaşık beşte biri saldırıya uğramış, 7’si ise kaçırılmıştır.(5) Halen, 14 Kasım 2008 tarihinde kaçırılan Tian Yu 8 isimli Çin balıkçı gemisi 18 mürettebatı ile deniz haydutları tarafından rehin tutulmaktadır. Son olarak, 3 Ocak’ta Chipolbrok Sun adlı bir Çin kargo gemisi deniz haydutlarının saldırısına uğramış ama kurtulmayı başarmıştır. Gelişmeleri kaygıyla izleyen ve tehdidin daha büyük boyutlara ulaşmasını engellemek isteyen Çin yönetimi bölgeye bir filo gönderme kararı almış ve bu bilgiyi ulusal ve uluslararası kamuoyuyla aşamalı bir şekilde paylaşmıştır.  16 Aralık’ta Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı He Yafei, BM Güvenlik Konseyi’nde yapılan bakanlar düzeyindeki bir toplantıda Çin Hükümeti’nin bölgeye donanma göndermeyi ciddi biçimde düşündüğünü ilk defa açıklamıştır; 18 Aralık’ta da Dışişleri Sözcüsü Liu Jianchao bu bilgiyi teyit etmiştir.(6) 22 Aralık’ta ise Çin yönetimi kararını BM Daimi Temsilcisi Zhang Yesui aracılığı ile BM Genel Sekreteri Ban Ki-Moon ile BM Güvenlik Konseyi’ne bildirmiş, ertesi gün Çin Savunma Bakanlığı bir basın toplantısı düzenlemiştir.   Çin Deniz Kuvvetleri, daha sonra süresi uzatılabilecek üç ay süreli modern Çin tarihinin ilk denizaşırı deniz misyonu için iki muhrip ile bir tedarik gemisi tahsis etmiştir. Muhriplerden ilki 2002 yılında suya indirilmiş DDG-169 Wuhan, diğeri ise 2003 yılında göreve başlayan DDG-171 Haikou’dur. Tedarik gemisi ise 2004 yılında filoya katılan ve Çin yapımı en büyük tedarik gemisi olan Weishanhu’dur. Bu üç gemi de, merkezi Guangdong Eyaleti’nin Zhanjiang şehrinde bulunan Güney Çin Denizi Donanma Komutanlığı’na bağlıdır.(7) Çin Deniz Kuvvetleri bu filonun komutanlığına Tuğamiral Du Jingcheng getirmiş, yaklaşık 800 kişilik bir mürettebat tahsis etmiş ve ek olarak Çin Donanma Özel Kuvvetleri’nden 70 kişilik bir birliği de görevlendirmiştir.    Çin Deniz Kuvvetleri’nin ve dolayısıyla Çin yönetiminin bu misyona atfettiği önem, tahsis edilen gemilerin ve mürettebatın niteliklerinden anlaşılabilir. Söz konusu iki muhrip de tamamen yerli imkânlar ile Şangay tersanelerinde inşa edilmiş Çin gemileridir ve Haikou Güney Çin Donanması’ndaki 11 muhripten en modern olanıdır.(8) Ayrıca bu misyonun komutanlığına getirilen Tuğamiral Du Jingcheng aynı zamanda Güney Çin Denizi Donanma’sının da komutanlığını yapmaktadır.   Hazırlıklarını tamamlamasının ardından, Hainan adasının Sanya limanından 26 Aralık’ta denize açılan üç gemiden müteşekkil Çin filosu, 6 Ocak’ta Somali açıklarına varmış ve ilk gününde biri Hong Kong olmak üzere dört Çin gemisine eşlik ederek üç aylık görevine başlamıştır.   Deniz Aşırı Misyon ve Çin Dış Politikası Çin donanmasının bundan önceki son deniz aşırı misyonu, Ming Hanedalığı’nın “Divan Hadımı” Zhang He komutanlığında M.Ö. 15 yüzyılda Doğu Afrika kıyılarına kadar uzanan bir görev sırasında icra edilmişti. Geçtiğimiz ay başlayan ve modern Çin tarihinin ilk deniz aşırı deniz misyonu olma unvanına sahip yeni göreve, bu açıdan tarihi önem atfedilmektedir. Öncelikle, Çin donanması giderek artan bir şekilde uluslararası tatbikatlara katılarak savaş gemilerini donattığı yeni teknolojileri denemekte, kuvvetlerinin yeterliliğini test etmekte, kısacası operasyonel kabiliyetlerini geliştirmeye çalışmaktadır. Ne var ki, son misyon, kontrollü bir ortamda önceden belirlenmiş kurallar ve hedefler doğrultusunda gerçekleştirilen tatbikatlardan farklı olarak Çin savaş gemilerinin cüzi de olsa gerçek tehditlerle baş etmek üzere görevlendirildiği gerçek bir deniz aşırı askeri harekattır. Çinli askeri stratejist Dai Xu’nun da belirttiği gibi “küçük ölçekli bir çatışma büyük tatbikatlardan daha gerçektir.”(9) Ayrıca, bu misyon, dört ay süren ilk dünya turunu 2002 yılında gerçekleştirmiş olan Çin donanmasının kendi olan güvenini giderek artırmaktadır. Diğer taraftan, Çin Halk Cumhuriyeti’nin BM ile uyum içinde hareket ederek uluslararası barış, güvenlik ve istikrarı koruma faaliyetlerine giderek daha fazla katılmaktadır. BM barışı koruma faaliyetlerine ilk olarak 1990 yılında katılan Çin askeri, bugün itibariyle BM şemsiyesi altında aralarında Sudan, Liberya, Doğu Timor, Lübnan, Bosna Hersek, Kosova, Afganistan, Kongo ve Haiti olmak üzere dünyanın dört bir tarafındaki BM misyonlarında görev almıştır.(10) Çin’in saygın düşünce kuruluşlarından Çin Çağdaş Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (CICIR) Kıdemli Araştırmacısı Li Wei de son gelişmeleri, Çin’in son adımının, artan iktisadi ve askeri gücü ile birlikte dünya barışı ve güvenliğinin korunmasında daha büyük bir rol oynamak istediği konusunda uluslararası topluma verdiği güçlü bir siyasi mesaj olarak yorumlamıştır.(11) Konuyu sürekli gündemde tutma çabası içinde olan Çin resmi medyası da, Çin’in “sorumlu, büyük bir millet” olarak BM’nin itibarının korunmasında ve Aden Körfezi ve Somali sularında barış ve güvenliğin tekrar tesis edilmesinde olumlu bir rol oynayacağı temasını işlemektedir.(12)   Bir diğer husus, Çin donanmasının bu yeni görevle, açık denizlerde ulusal çıkarlarını tehdit eden durumlarda askeri harekât düzenleme meşruiyetini dolaylı bir şekilde ilan etmiş olması ve gelecekteki olası deniz aşırı harekâtlar için bir örnek oluşturmasıdır. Pek çok Çinli stratejist ve akademisyen de bu fikirdedir. Çin’in önemli üniversitelerinden Fudan Üniversitesi’nden uluslararası ilişkiler uzmanı Wang Weimin’e göre, Çin’in BM Güvenlik Konseyi’nin bir üyesi olarak bölgeye refakat filosu göndermesi meşrudur çünkü Çin’in Afrika’da devam eden birçok inşaat projesi tehdit altında kalmıştır.(13) Kısacası, Aden Körfezi’ndeki misyon, Çin’in gelecekteki deniz aşırı harekatlarında uluslararası meşruiyet kavramını algılama şeklini göstermesi açısından önemlidir.   Son olarak, Çin’in bu deniz aşırı misyonu başlatırken, barışçıl gelişim olarak adlandırdığı çizgisinden ayrılmadığını göstermek için büyük özen gösterdiği ve uluslararası toplumu endişeye sürükleyecek davranışlardan kaçındığı dikkat çekmiştir. BM Daimi Temsilcisi Zhang Yesui’nin, Çin filosunun sadece Çin ticaret gemilerini değil başta Dünya Gıda Programı olmak üzere uluslararası örgütler için insanî yardım malzemeleri taşıyan gemilerin güvenliğini korumayı amaçladığını belirten açıklamaları bu çabanın ürünüdür. Ayrıca, filo komutanı Tuğamiral Du Jingcheng de, Çin’in herhangi bir ülkenin egemenlik haklarını tehdit etmek ya da bölgedeki güç dengesini bozmak gibi bir amacı bulunmadığını özellikle vurgulamıştır.(14)    Sonuç olarak, modern Çin tarihinin ilk deniz aşırı deniz misyonu, gerek Çin Deniz Kuvvetleri’nin operasyonel kabiliyeti gerek Çin dış politikası açısından önemli “ilk”lerden biridir. Önümüzdeki dönemde deniz ticaretinin güvenliğini sağlamak adına açık denizlere daha fazla çıkması beklenen Çin donanmasının bu ilk deniz aşırı misyonu, uluslararası çevrelerce dikkatle izlenmeye devam edecektir.       Dipnotlar   (1) Malakka Boğazı’ndaki korsanlık faaliyetleri ve bölge ülkelerinin ortak politikaları konusunda aydınlatıcı bir çalışma için bkz, Graham Gerard Ong-Webb (ed.), 2006, Piracy, Maritme Terrorism and Securing the Malacca Straits.   (2) Bkz, Roger Middleton, October 2008, “Piracy in Somalia: Threating Global Trade, Feding Local Wars,” http://www.chathamhouse.org.uk/files/12203_1008piracysomalia.pdf, p. 3.   (3) Bu kararlar, 1816 (2 Haziran ), 1838 (7 Ekim), 1846 (2 Aralık) ve 1851 (16 Aralık) sayılı kararlardır.   (4) Şu an bölgede savaş gemisi bulunduran ülkeler, Kanada, Fransa, Almanya, Yunanistan, Hindistan, İran, İtalya, Çin, İngiltere, Danimarka, Malezya, Hollanda, Suudi Arabistan, Rusya, İspanya, ABD, İsveç ve Türkiye’dir.   (5) Chen Jie, “Commentary (1): Chinese Warships' Escorting Operations off Somali Coast are Reasonable and Legitimate,” China Military Online, Aralık 22, 2008, http://english.chinamil.com.cn/site2/news-channels/2008-12/22/content_1594061.htm.   (6) “Vice FM: China ‘Seriously Considering’ Naval Escorting Operations in Somali Waters,” People’s Daily, Aralık 17, 2008, http://english.peopledaily.com.cn/90001/90776/90883/6554940.html.   (7) Çin Deniz Kuvvetleri’nin üç donanma komutanlığı bulunmaktadır: Shandong Eyaleti’nin Qingdao şehrinde konuşlu Kuzey Çin Denizi Donanma Komutanlığı, Şangay’da konuşlu Doğu Çin Denizi Donanma Komutanlığı ve Güney Çin Denizi Donanma Komutanlığı.   (8) “Chinese Navy Sends Most Sophisticated Ships on Escort Mission off Somalia,” People’s Daily, Aralık 27, 2008, http://english.peopledaily.com.cn/90001/90776/90883/6562939.html.   (9) “Sailing to Strengthen Global Security,” People’s Daily, Aralık 26, 2008, http://english.people.com.cn/90001/90776/90786/6562488.html.   (10) Bkz, Bonny Ling, “China’s Peacekeeping Diplomacy,” China Right’s Forum, Vol. 1 (2007).   (11) “Sailing to Strengthen Global Security,” People’s Daily, Aralık 26, 2008, http://english.people.com.cn/90001/90776/90786/6562488.html.   (12) Bkz, “China to Bolster Image as Responsible Big Nation,” People’s Daily, Aralık 24, 2008, http://english.peopledaily.com.cn/90001/90780/91342/6561221.html.   (13) Yan Hao, “Support for Likely Deployment of Chinese Fleet Against Pirates,” China View, Aralık 17, 2008, http://news.xinhuanet.com/english/2008-12/17/content_10520902.htm.   (14) Yan Hao ve Bairuixue, “China Focus: Chinese Fleet to Escort Ships off Somalia,” China View, Aralık 26, 2008, http://news.xinhuanet.com/english/2008-12/26/content_10564363.htm.   (15) Çin ordusunun resmi sitesi bu misyon için sürekli güncellenen özel bir sayfa hazırlamıştır. Bkz., “Chinese Navy Fight Pirates,” http://english.chinamil.com.cn/site2/special-reports/2008hjdjhd/indexg.htm.