Kerkük'te Valilik Tartışmaları ve Türkmenlerin Pozisyonu

Irak’ın Kerkük vilayetinde Türkmenler, Kürtler ve Araplar birlikte yaşamaktadır. Karma etnik ve dinî yapıya sahip olan Kerkük vilayeti aynı zamanda petrol zenginliği ile bilinmektedir. Kerkük’ün statüsü konusunda Irak federal hükûmeti ile Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) arasında bir çekişme yaşanmakta ve bu çekişme kenti tartışmalı bölgeler kapsamına sokmaktadır. Stratejik önem sahip olan Kerkük vilayetinin statüsü sorunu, 2005 yılında halk referandumuyla kabul edilen Irak Anayasası’nın 140. maddesinde öngörülen 2007 yılının aralık ayına kadar belirlenmediği için vilayetin statüsü hakkındaki tartışmalar devam etmektedir.

2003 yılının Nisan ayında kurulan Kerkük Vilayet Meclisinin üye sayısı 24 olarak belirlenmiştir. Kerkük Vilayet Meclisi 6 Türkmen, 6 Arap, 6 Kürt ve 6 Hristiyan olacak şekilde tasarlanmıştır. Kerkük’teki bileşenlerin kendi üyelerini seçmesi için her grubun 39 temsilcisinin bulunması üzerine anlaşılmıştır. Dolayısıyla ilk Kerkük Vilayet Meclisini seçen temsilcilerin sayısı 156 (39 Türkmen, 39 Arap, 39 Kürt ve 39 Hristiyan) olarak belirlenmiştir. Arapların girişimi üzerine Mustafa Kemal Yayçılı’nın Kerkük valisi olarak seçilmesi hususunda karara varılmıştır. Türkmen yetkilisi olan Mustafa Yayçılı’nın; 5 Türkmen, 6 Arap, 3 Hristiyan ve 1 Kürt üyesi tarafından desteklenerek mutlak bir çoğunlukla seçilmesi kesinleşmiştir. Ancak Kerkük Valiliğin, Türkmen bir vali tarafından yönetilmesine karşı olan ABD işgal gücü; Kürt bir valinin seçilmesi için Kerkük Vilayet Meclisi üye sayısına “bağımsız adaylar” adı altında 6 Kürt üyesi ekleyerek meclis üye sayısını 30 yükseltmiştir. Böylece Kürt siyasi güçleri bazı Hristiyan üyelerin desteği ile Mecliste çoğunluk sağlamıştır. Türkmen ve Arapların itirazlarına rağmen Kürt siyasi partileri Abdurahman Mustafa’nın vali olmasını sağlamıştır. Kürt Valisinin yanına Arap, Türkmen, Kürt ve Hristiyan olmak üzere dört yardımcı seçilmiştir.

2005 Kerkük Vilayet Seçimlerine, dürüst bir seçim olmaması nedeniyle Türkmenler ve Araplar tarafından itiraz edilmiştir. Vilayet Meclisinin ilk oturumunda çoğunluğu sağlayan Kürt siyasi partileri, Türkmen ve Arapların boykotuna rağmen Abdurahman Mustafa’yi ikinci kez “vali” ve Rizgar Ali’yi “vali yardımcısı” olarak seçmiştir. Mustafa’nın vali olarak seçilmesinin ardından aylar sonra Rakan Said Cuburi, Kürt siyasi partileriyle yürüttüğü görüşmeler sonucu 2005 yılında Kerkük vali yardımcısı olarak seçilmiş ve kendi siyasi koalisyonunu kurmuştur. ABD güçlerinin ara buluculuğu sonucu Türkmenler, seçimlerden bir yıl sonra Vilayet Meclis Çalışmalarına katılmaya başlamıştır. 2008 Vilayet Meclisi Yasası’nın 23. maddesi hükmü gereği Kerkük’te 2009 Vilayet Meclis Seçimlerinin ertelenmesi üzerine Türkmenler, Valilikte temsil edilmeleri gerektiğini dile getirmişlerdir. 2011 yılında Necmettin Kerim (Kürt) “vali”, Hasan Turan “vilayet meclis başkanı” (2014 yılına kadar ardından Rebvar Talabani vekâleten görevi devralmıştır), Rakan Said (Arap) “vali yardımcısı” olarak devam etmiş ve Ali Hammadi el-Hamdani “teknik ve proje işleri vali yardımcısı” olarak seçilmiştir.

2005 Anayasası’nda tartışmalı olarak kabul edilen Kerkük vilayetinde, Irak’ın genelinde gerçekleştirilen 2005, 2009, 2013 Vilayet Meclis Seçimlerinden sadece 2005 seçimi yapılmıştır.  2003’teki Amerika Birleşik Devletleri (ABD) işgalinden sonra kentte siyasi açıdan ve güvenlik açısından gücünü pekiştiren Kürtler, Kerkük’ün IKBY’ye bağlanmasını arzulamışlardır ancak bu yöndeki çabalarının 15 Ekim 2017 Kanun Uygulama Operasyonu ile sona erdiği söylenebilir. 2005 Vilayet Meclis Seçimi’nde Kürt siyasi partileri seçimi kazanarak (tablo 1’e bakınız) kentin yönetiminde ağırlık kazanmıştır. Kerkük Vilayet Meclisinde ağırlığı sağlayan Kürt grupları, Kürt valilerin (Abdurrahman Mustafa 28.05.2003 – 3.04.2011, Necmettin Kerim 03.04.2011 – 14.09.2017) seçilmesini sağlamıştır.

Irak Türkmen Cephesi (ITC) Başkanı ve Türkmen Milletvekili Erşat Salihi ve 2014-2018 dönemi Irak Parlamentosu Türkmen Milletvekili Hasan Turan’ın 12 Eylül 2017 tarihinde açtığı dava üzerine 20 Kasım 2017 tarihinde IKBY’nin bağımsızlık referandumu Irak Federal Yüksek Mahkemesi tarafından gayrimeşru (Anayasa’nın 1. ve 116. maddelerine aykırı) olarak kabul edilmiştir (IKBY’nin referandum gerçekleştirdiği bölgeleri görmek için harita 1’e bakınız). Diğer yandan Irak Parlamentosu, 27 Eylül 2017 tarihinde Kerkük’ü ve diğer tartışmalı bölgeleri Peşmerge güçlerinden geri alarak bu bölgelerde merkezî hükûmetin otoritesini sağlamak için başbakana askerî operasyon gerçekleştirme yetkisi vermiştir. 15 Ekim 2017 tarihinde Irak Güvenlik Güçleri, Terörle Mücadele Birimi, Federal Polis, Haşdi Şabi’nin Türkmen Tugay’ı olarak bilinen 16. Tugay ve diğer tugaylar Kerkük’ü kontrol etmiştir. Kerkük’ün federal güçlerce kontrol edilmesi üzerine eski Kerkük Valisi Necmettin Kerim vilayeti terk etmiş ve hakkında tutuklama kararı çıkmıştır.