Kerkük’te Vilayet Meclisi Seçimleri ve Türkmenler

Kerkük, ekonomik ve jeopolitik öneminden dolayı tarih boyunca bölgesel ve uluslararası siyasette özel bir konuma sahip olmuştur.  ABD’nin 2003’te Irak’a askerî müdahalesi ve Saddam Hüseyin devrinin sona ermesiyle Irak’ın yönetim yapısı değişmiştir. Irak’ın federal yönetim sistemine geçişiyle birlikte vilayet meclisleri kurulmuş ve vilayetlerin önemi artmıştır. Kerkük’te en son 2005 yılında vilayet meclis seçimleri yapılmıştır. Bu seçimlerde Irak Yüksek Seçim Komiserliği tarafından Kerkük vilayetine 41 sandalye ayrılmıştır. Sandalyeler; 26 Kürt, 9 Türkmen, 6 Arap şeklinde dağıtılmıştır. ABD’nin de desteğiyle üyelerin çoğunu elde eden Kürtler, Kerkük vilayet meclisinde Türkmen ve Arapların kararlarını ve görüşlerini göz ardı ederek siyasi çıkarları doğrultusunda şehri yönetmiştir. 2005 yılından itibaren Kürtlerin ayrıştırıcı siyasetleriyle yönetilen Kerkük vilayet meclisi, 2018 yılında yapılan parlamento seçimleri ve akabinde 2019 yılında kötü yönetim nedeniyle Irak genelinde patlak veren protestoları sonucunda başbakanlık tarafından alınan bir kararla Irak genelinde il ve ilçe meclisleriyle birlikte feshedilmiştir. Bu kararla birlikte valilik işlerinin denetimi ilin milletvekillerine devredilmiştir. Bu süreçten en fazla Türkmenler olumsuz etkilenmiştir. Kürtlerden sonra Araplar yönetimi ele almıştır. Bu noktada Türkmenler için gelecek seçimler oldukça kritiktir.

Irak’ta 2021 yılında yapılan parlamento seçimlerinde istediğini elde edemeyen Türkmenler, Irak genelinde 2023 Aralık ayında yapılması planlanan vilayet meclisi seçimlerine hazırlanmaktadır. Türkmenler, parlamentodan daha önemli olan vilayet meclis seçimlerine hazırlanırken nüfuslarının yoğun olduğu siyaset merkezleri, Kerkük vilayetine odaklanmışlardır.

2018 yılında Irak Parlamentosu tarafından Parlamento ve Vilayet Seçimleri Yasası çıkarılmıştır. Yasanın 35. maddesi Kerkük’le ilgilidir. 35. madde, Birleşmiş Milletlerin (BM) gözetiminde Türkmen, Arap ve Kürtlerden oluşan Kerkük bileşenlerinin uzlaşmasıyla yazılmıştır. Ancak Kürt siyasi partiler bu maddeye başından beri itiraz etmiştir. Kürtlerin itirazları, maddenin Kerkük’te yapılacak seçimlerde seçmen kütüklerinin incelenmesine dair bendinedir. Yasanın altıncı bölümünde yer alan 35. maddede aşağıdaki bentler yer almıştır:

• Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komiserliği, Sağlık, İçişleri, Planlama ve Ticaret Bakanlıkları seçmen kütüklerinin incelenmesi.
• Bu bent gerçekleşmediği takdirde yeni seçilen meclis en geç altı ay içerisinde seçmen kütüklerini gözden geçirmesi.
• Vilayette idari görevlerin dağılımı seçilen meclis tarafından kurulacak mekanizma yoluyla dağıtılması.
• Kerkük’ün geleceğini ilgilendiren seçim sonuçlarına ilişkin idari ve hukuki işlem yapılmaması; Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komiserliği seçmen kütüklerini nüfus cüzdanı ve gıda karnesiyle eşleştirmesi ve isimler eşleşmediği takdirde 140. madde gereği kurulan komisyon listesinde yer alanlar dışında seçmen listesinden silinmesi.

Kerkük halkı 18 yıl aradan sonra demokratik bir hak olarak seçime gitmek istemektedir.  Ülkenin kaderine hâkim olan siyasi partilerin çıkarları doğrultusunda 2018 seçim yasasının bazı maddeleri değiştirilmiştir. Irak Parlamentosu, 20 Mart 2023’te gerçekleştirdiği oturumla 2018 tarihli ve 12 sayılı Parlamento ve Vilayet Seçimleri Kanunu’nun üçüncü değişikliğine ilişkin oylama süreci kapsamında, Kerkük seçimlerini ilgilendiren 35. maddesini değiştirmiştir. Bu durumda 35. maddenin yerini 13. madde almış ve seçimlerin 18 Aralık 2023’te yapılması kararlaştırılmıştır.

13. maddede yer alan bentler şunlardır:  

• Bağımsız Yüksek Seçim Komiserliğinin; ilgili (içişleri, sağlık, adalet ve ticaret) bakanlıklar ve il milletvekilleriyle birlikte seçmen kütüklerini 1957 nüfus sayımını itibara alarak belirlemesi ve Kerkük vilayetine bağlı Zap ve Sergeran nahiyelerini mevcut seçmen listesi kapsamında tutması.
• 2003 yılı öncesi Kerkük Gıda Karnesi Daires’ndeki kayıtların, Kerküklü seçmen kütüğünün tespitine ve Kerkük vilayetinin idari ve hukuki statüsüne ilişkin temel ölçüt olmaktan çıkarılması.
• Kerkük vilayetindeki idari görevlerin, vilayetin bileşenleri arasında seçim sonuçlarını gözetmeksizin eşit bir şekilde dağıtılması. Bu maddenin fıkralarının bir sefere mahsus olmak üzere parlamento ve vilayet meclis seçimlerinde geçerli olması.

Daha önce Erbil vilayetine bağlı ve Kürtlerin yoğun yaşadığı bir köy olan Sergeran nahiyesi, 1976 yılında Kerkük’ün Dibis ilçesine bağlanmış ve bir nahiyeye dönüşmüştür. Arapların yoğun olarak yaşadığı Zap nahiyesi ise 1960 yılı öncesi Salahaddin vilayetine bağlı bir köy olmakla birlikte 1960 yılı sonrasında Kerkük’ün Havice ilçesine bağlı bir nahiye olmuştur. Parlamento ve vilayet meclis seçimleri kanununun son değişikliğiyle birlikte 1957 nüfus sayımında Türkmenlerin yoğun yaşadığı Kerkük merkezinde, Zap ve Sergeran nahiyelerinde yaşayan vatandaşların seçmen listesine dâhil edilmesinin Kerkük bileşenleri arasındaki siyasi anlaşmazlıkların çözümüne bir nebze de olsa katkı sunacağını söylemek yanlış olmaz. Değiştirilen yasa 8 Mayıs 2023’te resmî gazetede yayımlanmıştır.