Çöp Krizinde Çözüme Doğru
Bölgesel koşulların yoğun etkisi altında oldukça zor bir sene geçiren Lübnan, Ağustos ayı boyunca başkent Beyrut sokaklarında başlayan ve bakanlık binası işgaline varan bir dizi protesto gösterilerine sahne oldu. ‘Kokunuz çıktı’ sloganı ile dünya gündemine oturan eylemlerin başlangıç noktası, ülkede Temmuz ayı itibariyle toplanmayan çöplerin sokaklarda birikmesine gösterilen tepki oldu. Ciddi sağlık sorunlarına yol açma riski de taşıyan çöp yığınları Lübnan’ın istikrarsız, tıkanmış ve bol problemli siyasal yapısına ve bu yapının yol açtığı sosyo-ekonomik durumuna gösterilen tepkinin bir simgesi haline geldi.
Yaklaşık bir yıldır cumhurbaşkanının seçilemediği Lübnan’da parlamento seçimleri de yapılamıyor. Uzun pazarlıklar sonucu kurulan Temmam Selam liderliğindeki ulusal birlik hükümetinin görev süresi 2017 yılına kadar uzatıldı. Hizbullah’ın seçim sürecini ve hükümet oturumları protesto etmesi bir yandan 8 Mart bloğu ile 14 Mart bloğu arasındaki gerilimi artırırken bir yandan da yürütmeyi işlevsiz kılıyor. Petrol ve doğalgaz rezervi olmayan ülkede doğal kaynaklara erişime yönelik sıkıntıları çözecek mekanizmalar işlemediği için elektrik ve su kesintileri günlük hayatı sekteye uğratıyor.
Elektrik ve su kesintilerinin kimi bölgelerde yirmi dört saati bulduğu Lübnan’da yaşanan maddi sorunlar, hem toplumsal tepkinin artmasına hem de kutuplaşma ve gerilimin tırmandırarak daha büyük risklerin doğmasına yol açıyor. Ayrıca mezhepsel kota sisteminin siyasal hayatla sınırlı kalmayışı ve tüm bürokratik yapıda da mezhep ayrımının gözetiliyor olması, bu husustaki denetimsizlik ile birlikte yolsuzlukları tetikliyor ve çözümsüzlüğü stabil kılıyor. Tüm bu problemlere ek olarak Lübnan, bir milyonu aşkın sığınmacıya ev sahipliği yapıyor. Filistin deneyiminin de etkisiyle Suriyeli sığınmacılar için kampların kurulmaması bir yandan hassas mezhep dengesinde yaratacağı değişiklik sebebiyle ciddi güvenlik riskleri ortaya çıkarırken, bir yandan da ekonomik ve sosyal problemleri gündeme getiriyor.
Lübnan’da tüm bu olumsuz şartlar altında, çöpleri toplamakla görevli Sukleen firmasının görev süresinin dolması ve çöplerin toplandığı en-Naime’de ki merkezin istiap haddini aşmış olması ile başlayan süreç, Temmuz ayı itibariyle sokaklarda çöp yığınlarının oluşmasına neden oldu. Atıkların toplanması için yapılan ihalelere dair ortaya atılan yolsuzluk iddiaları çöp sorununa siyasi bir boyut kazandırdı. “Kokunuz çıktı” sloganı altında sosyal medyada örgütlenen inisiyatif, çöp sorunu üzerinden ülkedeki tüm problemlere yönelik bir eleştiri getirdi.
Tamamen sivil bir hareket vurgusuyla sokağa çıkan protestocular, ülkedeki tüm siyasi aktörlerin sorumlu tutulduğu döviz ve pankartlar kullanarak mezhepler ve ideolojiler üstü bir dil geliştirildi. Öncelikle kamu sağlığı açısından ciddi tehdit oluşturan çöplerin ivedilikle toplanması çağrısında bulunan göstericiler ayrıca yolsuzluk iddialarının soruşturulmasını, Çevre Bakanı Muhammed Maşnuk’un görevinden istifa etmesi ve siyasi aktörlerin bir araya gelerek Cumhurbaşkanı seçiminde artık bir uzlaşıya varılmasını talep ettiler.
Olayların yaşandığı sırada İçişleri Bakanı Nuhad Maşnuk’un tatilini yarıda kesip ülkeye geri dönmemesi gerek sosyal medyada gerekse bizzat sokaklarda yoğun tepkiyle karşılandı. Öte yandan hükümetin kriz anında dahi bir araya gelemeyişi ve çözüm bulamayışı protestonun dilini siyasileştirerek temel bir sistem eleştirisi haline gelmesine neden oldu. Hariri suikastından bugüne ülkede ilk defa bu kadar çok sayıda farklı grubun ortak bir dil geliştirerek bir araya geldiği protesto eylemlerine karşı kolluk güçlerinin orantısız güç kullanması ve inşa edilen ‘utanç’ duvarı gibi uygulamalar sivil başlayan protesto hareketini manipülasyona açık hale getirdi. Kitlesel eylemlerde kritik eşik olarak görülebilecek iki-üç günlük sürenin sonunda siyasi bir irade ortaya koyulamaması ve sorunların çözümüne dair somut bir adım atılmaması ülke içindeki çeşitli grupların çıkar sağlama arayışlarına yol açtı. Ancak Lübnan’ın manipülasyonlar ve çatışmalar konusundaki tarihsel tecrübeleri olası çatışma riskinin bertaraf edilmesinde önemli rol oynadı. Kokunuz Çıktı İnisiyatifi şiddet eylemlerinde bulunan gruplarla ilgileri olmadığını ivedilikle açıklarken, bir yandan da gönüllü güvenlik birimleri oluşturarak olası şiddet eylemlerini önlemeye çalıştı ve protesto gösterilerinin herhangi bir gruba kanalize olmadan yürütülmesi için çalışıldı. Buna mukabil resmi açıklamaların tonu yumuşadı ve halk ile siyasiler arasındaki duvarlar kaldırılmaya başlandı.
Çarşamba günü nihayet bir araya gelerek bir ortak karara varabilen hükümet, çöp krizini sonlandıracak çözüm paketini açıkladı. Atık toplama firmalarının talepte bulundukları fiyatların yüksekliği sebebiyle çöpleri toplama görevinin belediyelere verileceğinin açıklandığı plan, Tarım Bakanı Ekrem Şuheyb tarafından sunuldu. Şuheyb söz konusu çözüm planı kapsamında, "Naime Çöp Toplama Merkezi'nin bir haftalığına yeniden açılması, toplama merkezi olarak ülkenin kuzeyinde yer alan Serar Akkar beldesi ile Cebel-i Lübnan'daki el-Masna bölgelerinde bulunan merkezlerin kullanılması, atık sınıflandırma merkezi olarak da güneydeki Sayda kentinin kullanılacağı ayrıca Beyrut'un kuzeyindeki Burc Hammud'ta atıkların toplanması”nın öngörüldüğünü ifade etti.[1] Çöp krizine çözüm olarak sunulan plan yeni tartışmaları da gündeme getirdi. Tarım Bakanı Şuheyb’in açıklamasını müteakip bölge sakinleri çöplerin kendi yerleşim yerlerinde toplanmasına yönelik itirazlarını dile getirdiler.
Son tahlilde çözüm için açıklanan planın beklentileri karşılamakta yeterli olacağı ciddi şüpheler barındırmakta. Özellikle meselenin sadece çöp olmadığı, hali hazırdaki kota sistemine dayalı yapının, sorunların çözümündeki en büyük engellerden biri olduğu aşikâr. Kaydedilen gelişmeler Lübnan’ın kökten çözümlere ihtiyacı olduğunun kuvvetli bir delili olarak değerlendirilebilir. Özellikle son bir yıldır karamsar bir atmosferin hâkim olduğu Lübnan’ın, iç politika ve Suriye meselesi olmak üzere birbirine bağımlı bu iki sorunun çözülmeden rahat bir nefes alması pek mümkün görülmüyor.
[1] Lübnan’da Çöp Krizi Çözüm Planına Onay, Anadolu Ajansı, 10 Eylül 2005.
