Irak'ta Bataklıklar Sorunu ve UNEP'in Çalışmaları
Dr. Tuğba Evrim MADEN, ORSAM Su Araştırmaları Programı Danışmanı, Aksaray Üniversitesi U.İ.B
Irak’ta yaşanan su sıkıntısı ile birlikte Irak’ın güneyinde yer alan bataklık alanın yokolma tehlikesi de (marshland) sık sık gündemde yerini almaktadır. Sosyo-kültürel ve çevresel önemi ile eski adı ile Mezopotamya bataklığı Ortadoğu’nun en büyük sulak alanıdır. Basra, Meysan (Missan) ve Zikar (Thi-Qar) vilayetleri sınırları içerisinde yer alan bataklık alan birbiri ile bağlantılı üç bataklıktan oluşmaktadır. Bu bataklıklar Merkez bataklık, Al-Hammar bataklığı ve Al-Hwizeh bataklığıdır.(1) 1970’lerden itibaren tahrip olmaya başlayan alanın günümüzde yüzde 90’nı kaybolmuştur.(2) Önlemler alınmaz ise söz konusu alanın beş yıl içerisinde tamamen yok olacağı öngörülmektedir. Bataklık alanın başlıca problemleri bataklık alanın bozunması, içme suyunun yokluğu ve sanitasyonun yokluğudur. Su kalitesi tarım ilaçları, arıtılmamış sanayi atıkları, kanalizasyon ve tuzlanma nedeniyle insan sağlığını ve yaşam türlerini tehdit eder bir boyuta ulaşmıştır.
Yaklaşık 500 bin Iraklının geçim ve su kaynağı olan bölgenin, 1980’li yıllarda ve 1991 sonrası, drene edilmesi sazlıklardan ve balıkçılıktan geçimini sağlayan bölge halkının yaşantısını olumsuz etkilemiştir. UNEP, 2004 yılında Irak bataklığı çevresel yönetimi için destek çalışmasına başlamıştır. Bu projenin amacı bataklık alanın sürdürülebilir yönetimini sağlamak ve restorasyonunu yapmaktır. Yaklaşık 15.540 km2 büyüklüğünde bir yüzölçümüne sahip olan bataklık alanın restorasyonu bölgeyi terk etmiş bataklık Arapların geri dönüşü için bir umut ışığı olmuştur. (3) 2009 yılında tamamlanan ve üç aşamadan oluşan UNEP projesinin birinci aşaması 2004-2007 yılları arasında gerçekleşmiştir. Japon hükümetinin maddi desteği ile gerçekleşen aşama içerisinde veri toplama ve analiz, kapasite oluşturma, EST (Environmentally Sound Technology) sistemlerinin oluşturulması (4) ve toplumun bilinçlendirilmesi yer almaktadır. Birinci aşamaya paralel olarak süren ve İtalyan ve Japon hükümeti tarafından desteklenen A ve B olarak iki bölümde ilerleye ikinci aşama 2006-2008 yılları arası devam etmiştir. A aşaması içerisinde su kaynaklarına ilişkin veri toplama ve analizlerin desteklenmesi, çevresel, sosyo-ekonomik ve toprak planlama çalışmalarının desteklenmesi yer almaktadır. Ayrıca, bataklık alan yönetim planı için kurumlar arası veri paylaşımını sağlayacak koordinasyonun sağlanması da ele alınan bir diğer konudur. B aşaması içerisinde ele alınan konular ise içme suyu sağlanımı için pilot proje uygulaması, EST sistemlerinin uygulanması ve topluluk katılımın sağlanması, bilinçlendirmenin arttırılmasıdır. 2007-2009 yılları arasını kapsayan son aşama Japon hükümeti tarafından desteklenmiştir. Son aşamada sulak alan ve katı atık arıtımı için kapasite oluşturma, EST sistemlerinin ve toplum iştirakinin sağlanması, elde edilen verilerin analizi ve dağıtımı yer almaktadır. Bu proje içerisinde Irak Su Kaynakları Bakanlığı, Irak Bataklıkları Restorasyon Merkezi, Irak Çevre Bakanlığı ve Irak Belediye ve Kamu Bakanlığı yer almıştır. Proje dahilinde içme suyu, sanitasyon, bataklık rehabilitasyonu ve yönetimi pilot projeleri uygulanmıştır. Kurulan istasyonlar ile bataklık izlemesi, su kalitesi ve biyolojik çeşitlilik verileri toplanabilmektedir. Başarı ile tamamlandığı belirtilen projede, ekosistem rehabilitasyonu ve yeniden geliştirmenin önlemler ve müdahaleler ile uzun bir süreç olduğu belirtilmiştir. (5)Bu alanın sürdürülebilir yönetiminin öncelikli olarak ulusal kalkınma gündeminde yer alması gerekliliği belirtilmiştir. İki yıl süren kuraklık, 2009 yılında bataklık alanda su seviyesinin düşmesine, bitki örtüsünün zarar görmesine sebep olmuştur. Kuraklık, çölleşme, iklim değişikliği, yağış oranının düşmesi tüm ülkenin su sıkıntısını etkilemiştir. (6)
Ortadoğu’nun en büyük sulak alanı, ekolojik olarak büyük öneme sahiptir. Ayrıca, bataklık Arapları olarak anılan ve bu bölgede yaşamını devam ettiren halk için önemli bir yaşam alanıdır. Bataklıkların tekrar eski haline gelebilmesi için, Irak Su Bakanlığı, 2015 yılı için oluşturduğu su ihtiyacı miktarı hesaplarının içine bataklık alanın onarımı için 11 milyar metre küp su ihtiyacını da eklemiştir. (7) Bu su miktarı toplam 66,85 milyar metre küp su ihtiyacı içerisinde yüzde 16,4’e tekabül etmektedir. Ülkede tarımsal kullanımdan sonra tahsis edilen en büyük su miktarı bataklıkların onarımına ayrılmıştır.
1. http://www.unep.or.jp/ietc/Publications/Water_
Sanitation/Support_for_EnvMng_of_IraqiMarshlan
ds_2004-9.pdf
2. http://www.greenprophet.com/2011/03/restoring
-iraqs-marshlands/, http://arwafreelance.wordpress.
com/2011/03/09/restoring-iraqs-marshland/
3. http://marshlands.unep.or.jp/
http://data.iucn.org/dbtw-wpd/edocs/2011-010.pdf
4. Bu sistemler çevre koruyan, daha az kirleten, kaynakların
sürdürülebilir kullanımını sağlayan bir sistemdir bkz. http://ww
w.gdrc.org/techtran/what-est.html
5. http://in.reuters.com/article/2009/02/03/us-iraq-marsh-water
-refile-idINTRE5121N220090203
6. http://www.unep.or.jp/ietc/Publications/Water_Sanitation/Supp
ort_for_EnvMng_of_IraqiMarshlands_2004-9.pdf
7. http://iq.one.un.org/documents/161/Water Fact Sheet%
20March 2011.pdf
