KKTC Su Temin Projesi aşama aşama tamamlanıyor

Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, temaden@gmail.com
KKTC, tipik Akdeniz iklimi etkisi altındadır ve ülkede hissedilen su kıtlığı problemi yalnızca miktar olarak değil su kalitesi problemi olarak ta kendini göstermektedir. Birçok bölgede içme suyu kalitesi dünya standartlarının altındadır ve bu suyun temin edilebileceği başka bir yer bulunmamaktadır. 3,299 km2’lik (329,890 hektar) bir alana rağmen KKTC’de yalnızca 187,069 hektar (V,70) alan tarım için kullanılmakta ve sadece 9,482 hektar alanda suya dayalı tarım yapılmaktadır. Tarım alanlarında 10’da 1’i gibi bir alanda suya dayalı tarım yapılmakta, su kalitesizliği ve yetersizliği nedeniyle kaliteli ürün elde edilmemektedir. Görüldüğü gibi su kıtlığı sadece içme suyu kullanımın değil, tarımsal kullanımı da etkilemektedir.
 
İklimsel değişimlerde su problemine etkide bulunmaktadır, son otuz yılda artan sıcaklıklar bölge su kaynaklarının tek beslenim kaynağı olan yağışları olumsuz yönde etkilemiş, buharlaşmayı artmıştır.
 
KKTC’de temiz suyun günden güne azalması, var olan sorunu daha kötü hale getirmiş ve çözüm amaçlı birçok proje hazırlanmıştır.
 
Bu çalışmalar sırasıyla; KKTC hükümetinin Güzelyurt Bölgesinde tarımsal alanda modernizasyon çalışması, Yayla Sulama Projesi, Güzelyurt Derivasyon Kanalı Projesi, Gemikonağı Rezervuar Projesi, Yeşilırmak Vadisine Baraj Yapımı, Haspolat Atıksu Arıtma Tesisinde evsel atık suyun arıtılması, Deniz Suyunu Arıtarak Su Temini ve Türkiye’den KKTC’ye su transferidir. Türkiye’den su transferi dışında söz konusu projelerden Güzelyurt Bölgesinde tarımsal alanda modernizasyon çalışması tamamlanamamış, , Yayla Sulama Projesi,  Güzelyurt Derivasyon Kanalı Projesi, Gemikonağı Rezervuar Projesi başarısız olmuş, baraj projesi gerçekleşememiştir. Haspolat Atıksu Arıtma tesisi tamamlanmış ve başarılı olmuştur. Su sorununa bir çözüm yolu olan desalinasyon da ise 40.000 mg/l tuzluluk oranına sahip Akdeniz suyunu arıtmak, maliyeti ve yaşanan enerji sorunu nedeniyle KKTC için uygun olmayan bir yoldur. KKTC için ekonomik özellikleri nedeniyle olumsuz bir su temin etme yöntemi olan deniz suyunu arıtma GKRY’de 1997 yılından günümüze uygulanmaktadır.
 
KKTC’nin su problemine çözüm önerileri üretilirken üç farklı su taşıma yöntemi üzerinde yoğunlaşılmıştır. Bu yöntemler medusa balonları ile su taşıma, tankerle su taşıma ve boru hattı ile su taşımadır. Medusa ile ilk kez 25 Temmuz 1998 tarihinde KKTC’ye su, 10,000 m3 kapasiteli balonlar ile gerçekleştirilmiştir. Fakat daha sonra ekonomik ve teknik aksaklıklar nedeniyle bu proje devam ettirilmemiştir.
 
KKTC’ye İçme Suyu Temin Projesi
 
Dünyada ilk kez uygulanması nedeniyle de Asrın projesi olarak anılan KKTC İçme suyu Temin Projesi’nin temeli 7 Mart 2011 tarihinde atılmıştır.
 
KKTC’nin kullanılabilir yıllık su miktarı 117,5 milyon metre küp’tür. Yapılan çalışmalara göre KKTC’nin su ihtiyacı 190-197 milyon metre küp’tür.  Sahip olunan su potansiyeli ve su ihtiyacı arasında yaklaşık yılda 70-75 milyon metre küp su açığı bulunmaktadır. 2014 yılının Mart ayında bitmesi planlanan bu proje ile saniyede 2,38 metre küp su taşınması planlanmaktadır. Bu rakam yılda 75 milyon metreküp suya tekabül etmektedir.  Söz konusu bu rakam yukarıda söz edilen su açığını kapatabilecek bir rakamdır. KKTC’ye transfer edilecek başlangıçta bu suyun % 50,3’ü içme ve evsel amaçlı kullanıma, % 49,7’si ise sulama amaçlı kullanıma tahsis edilecektir.  Bu proje ile KKTC’ye hem içme ve kullanma suyu temin edilerek 50 yıllık su ihtiyacı karşılanacak; hem de 4824 hektarlık bir alan sulanarak zirai gelir elde edilecektir.
 
KKTC’ye İçme suyu Temin Projesi denizin 250 metre altında 80 km uzunluğunda inşa edilecek boru hattı ile suyun taşınmasını hedefleyen bu proje,  2 baraj, 107 km uzunluğunda boru hattı ve 2 adet terfi merkezinden oluşacaktır.  Hattın deniz kısmında 1600 mm çaplı HDPE kullanılacak. Askıdaki boru iki kıyı arasında yaklaşık 400-500 m aralıklarla, halatlar kullanılarak deniz tabanına bağlanacağı belirtilmiştir. Projenin en önemli ayağı olan “Deniz Geçişi” ünitesi dünyada ilk kez uygulanacaktır.
 
AKILLI BORU (Smartpipe) Sistemi adı verilen, boru hattı hareketlerinin gözlenmesi, kaçak ve sızıntıların tespiti ve Denizaltı Uyarı Sistemi bileşenlerinden oluşan Boru İzleme Sistemi'nin tasarımı da ARTI Proje liderliğinde İngiliz Neptune Oceanographics, Aquatec Group Ltd. ve Trevor Jee Associates firmaları tarafından yürütülecektir.
 
Proje eşzamanlı olarak devam eden dört bölümden oluşmaktadır;
 
Türkiye tarafında Dragon(Anamur) Çayı üzerinde 88 metre yüksekliğinde 130,50 milyon metre küp depolama hacmine sahip Alaköprü Barajı’nın inşa süreci devam etmektedir.  Bu baraj, sadece KKTC İçme Suyu temin projesi için değil, Anamur ve çevre köylerde sulama amacıyla kullanılırken, yılda 111,27 milyon kWh elektrik üretmesi de planlanmaktadır.
Barajda depolanan suyun 75 milyon metreküpü kara hattında inşa edilecek olan 500 milimetre çapında ve 22 kilometre uzunluğunda boru hattıyla Anamuryum Dengeleme Haznesi'ne iletilecektir. Dengeleme haznesinden alınan su, 1 kilometre uzunluğundaki boruyla deniz boru hattına bağlanacaktır.
 
Anamuryum Dengeleme Haznesi'nden itibaren, bin 600 milimetre çapında ve 80 kilometre uzunluğunda, deniz yüzeyinden 250 metre derinlikteki boru hattıyla Güzelyalı Terfi Merkezi'ne iletilecektir.
 
3 km uzunluğundaki terfi hattı ile saniyede 2,38 metre küp su Geçitköy Barajı’na aktarılacaktır. İçme-kullanma suyuna yıllık ortalama olarak tahsis edilen 1,20 m3/s su Geçitköy Terfi Merkezi vasıtasıyla terfi edilerek içme suyu hatlarına ulaştırılacak, tarım için kullanılacak olan 1,18 m3/s su ise sulama mevsiminde kullanılmak üzere talvegden 58 m yüksekliğinde ve toplam 26,52 milyon metre küp depolama hacmine sahip Geçitköy Barajı’nda depolanacaktır. Geçitköy barajının temeli 2 Nisan 2012 tarihinde atılmıştır. Boru hatlarının inşası ise Ekim 2012’de başlamıştır. Alaköprü barajı önümüzdeki günlerde tamamlanacaktır.
 
Türkiye, 2014 yılında bitirmeyi planladığı KKTC’ye İçme suyu Temini Projesi ile KKTC’ye su taşıyacaktır. Bu projeyle;
 
-KKTC’de uzun süredir kalite yönünden dünya standartlarının da altında su kullanmak zorunda kalan halk iyi kalitede suya erişebilecektir.
-KKTC’de su ihtiyacını karşılamak için yeraltı suyu yoğun bir şekilde kullanılmaktadır, Türkiye’den taşınacak su miktarı ile yeraltı suları üzerinde oluşan baskının azalacağı düşünülmektedir. Uzun bir süreç olsa da bu dönemde yeraltı sularının kendini yenilemesi de sağlanabileceğini düşünülmektedir.
-Suyun kalitesi, üretilen ürünün kalitesini de doğrudan etkilemektedir. Kaliteli ve etkin kullanılan su ile ürünün hem miktarca hem de kalite olarak niteliği olumlu yönde gelişecektir.
- Su transferinin tarıma katkısı ile ekonomik kalkınma sağlayacaktır.
-Önemli bir diğer konu ise suyun gönderilmesiyle birlikte su yönetiminde yeniden yapılanma ve halkın suyun etkin kullanımıyla ilgili eğitilmesi gerekmektedir. Bu eğitim ve yeniden yapılanma olmaması halinde KKTC’nin su sorunu sürdürülebilir bir çözüme ulaşmayacaktır.
-Su sorununu yaygın olduğu Doğu Akdeniz ve Ortadoğu bölgesi için bu proje önemli bir örnek olacaktır.
-Boru hattı ile su taşıma ile öncelikle talep olması halinde GKRY’ne su transfer edilmesi gündeme gelebilir.
-Ekonomik getirisi çok fazla olmayan bu proje ile Türkiye, denize dökülen diğer nehir sularını su sıkıntısı çeken Yunan adaları ve Akdeniz adalarına da satarak bölgede ki jeopolitik konumunu güçlendirebilir.